Vaša knjiga "Ne čekajući inspiraciju: jugoslovenska umetnost između dva svetska rata i revolucionarni društveni pokret" bit će predstavljena u petak, 22. prosinca u beogradskoj Galeriji ULUS. Predstavite nam je ukratko.
Knjiga govori o turbulentnom međuratnom periodu, naročito o onih nekoliko godina pred sam rat, kada su se zbivanja iz dana u dan ubrzavala, a kroz prizmu borbe umetnika i umetnica za bolje uslove rada u tadašnjem umetničkom sistemu, a društveno-politički šire posmatrano, kroz borbu protiv nadolazećeg fašizma. Možda još preciznije, ona daje novi pogled na organsku povezanost različitih revolucionarnih pokreta – radničkih, studentskih, ženskih, umetničkih – kojima je politički horizont davala Komunistička partija Jugoslavije, te na načine na koje je umetnički levi front, kroz koncept kritičkog realizma, doprinosio toj mukotrpnoj ali herojskoj borbi.
Čitava ta istorijska epizoda činila mi se neistraženom, ili ponegde i pogrešno iščitanom, a neizostavnom u proučavanju kontinuiteta avangardnih umetničkih i političkih praksi koji su jednu od svojih manifestacija imali u partizanskoj umetnosti, a kasnije i svim onim jugoslovenskim umetničkim tendencijama koje je posleratno oblikovala socijalistička kulturna politika.
Kakvu vrstu karike u razumijevanju jugoslavenskog, ali i šireg umjetničkog i međuratnog konteksta nam predstavljaju pojave kojima se bavite, poput grupe Život, Bojkotaša i Salona nezavisnih?
Pokušala sam da pokažem koliko su tadašnji društveni pokreti, njihove borbe i kolektivne prakse saradnje bile dinamične i snažne, da – iako sam se ja prevashodno koncentrisala na kontekst Beograda – istaknem kako su se uvek odnosile i na čitav jugoslovenski prostor. Možda je u tom smislu u knjizi najslikovitije prikazana saradnja između zagrebačke grupe Zemlja i beogradske – Život. Međutim, ta ulančavanja borbi su se još više prostirala transverzalno, povezujući radnice, seljake, studente, ženski revolucionarni pokret i onaj umetnički u jedinstvenu borbu.
Tako imamo umetnike, članove grupe Život, poput Đorđa Andrejevića Kuna ili Mirka Kujačića, koji paralelno sa svojim legalnim umetničkim radom ilegalno doprinose radničkoj borbi, izrađujući lična i druga dokumenta za sve veći broj ilegalaca koje represivni državni aparat konstantno progoni i zatvara. Ili pak umetnice i radnice u kulturi, poput Pauline Sudarski, Bobe Đorđević, Vere Čohadžić i Fani Politeo Vučković, koje se uključuju, recimo, u izradu i distribuciju čuvenog časopisa Žena danas ili pak u sindikalno organizovanje tekstilnih radnica. Kroz različite forme i strategije organizacije – organizujući umetnike "Bojkotaše", inicirajući seriju kontra-izložbi pod nazivom "Saloni nezavisnih" te preuzimajući tadašnje Udruženje likovnih umetnika – menjali su produkcione odnose i uslove rada na sceni, naročito u tada najznačajnijem izložbenom prostoru, kakav je bio Umetnički paviljon "Cvijeta Zuzorić" na beogradskom Kalemegdanu.
Jedna od ključnih tema vaše knjige je razvoj novih formi organiziranja na umjetničkoj ljevici. U kojem smislu su one progresivne, a u tom smislu i poučne za današnje organiziranje u kulturi?
Imala sam utisak da jedan od istraživačkih problema sa kojima treba da se suočim jeste taj čuveni "sukob na književnoj levici", koji se, naravno, prelivao i na scenu vizuelne umetnosti stavljajući u centar narativa pojam sukoba. Pun kontradikcija i slepih ulica kada se gleda isključivo iz polja ili jezika umetnosti, jasniji postaje tek kada se sveobuhvatnije sagledaju političke dinamike na levici tih godina, naročito kada se uzme u obzir tema političkog organizovanja. Kada se tako posmatraju dinamike, u prvi plan istupaju kolektivne prakse saradnje, ne sukobi. Njihova progresivnost ogledala se upravo u tome što su se uključili u radničke borbe, a kroz njih, povratno se politički organizovali unutar polja umetnosti.
Naravno da je nemoguće povući direktne paralele, ali pouke se svakako mogu izvući, poput one da je proizvodne odnose u umetnosti nemoguće menjati bez uključivanja u šire društvene borbe te da su klasni odnosi unutar sistema umetnosti itekako postojani, kako tada, tako i danas. Takve borbe danas su ponovo aktuelne na lokalnoj umetničkoj sceni, gde se događa progresivno organizovanje umetnika i kulturnih radnika i radnica, preuzimanjem i transformisanjem Udruženja likovnih umetnika Srbije, oživljavanjem tog istog paviljona Cvijeta Zuzorić", njihovim učestvovanjem u borbi za dostojanstven rad u kulturi te odbranom Paviljona od aktuelnih privatizujućih i komercijalizujućih tendencija vladajućih struktura koje se upravo dešavaju. Nadam se da će ova knjiga doprineti toj borbi.
