U znanstveni i umjetnički projekt "Šumski susreti" uključili ste i međunarodnu radnu akciju pošumljavanja Pešterske visoravni. Taj tip rada za opće dobro gotovo je nestao iz društvenog imaginarija. Što vas je potaknulo da ga vratite u opticaj?
"Šumski susreti" istražuju i predlažu različite zamisli, koncepte i prakse polazeći od pitanja: šta su i šta bi mogli biti susreti ljudi sa šumama? Šta i kako možemo naučiti u šumi i kroz šumu? U okviru ovog evropskog projekta paralelno se realizuju tri umetničko-istraživačka projekta koje vode umetnice Polonca Lovšin, Nayari Castillo i ja, a u saradnji sa Urškom Jurman i Matejom Kurir. U osnovi mog dugogodišnjeg umetničkog istraživanja, koje sam započela još 2013. godine, su šuma na Pešteru koju je stvorio čovek, i proces njenog stvaranja kolektivnim dobrovoljnim radom u Jugoslaviji tokom deset godina. Svakog leta između 1978. i 1988. hiljade mladih ljudi iz cele Jugoslavije volontiralo je na pošumljavanju. Rad je organizovan kroz omladinske radne akcije, okupljajući nove generacije u duhu bratstva i jedinstva. Moj otac, Milutin Dražić, bio je jedan od inženjera šumarstva na tom projektu i svedok dugogodišnje posvećenosti, dobrovoljnog rada, brige i poverenja – ili verovanja – u opšte društveno dobro, u politički imaginarij koji je van uslova potrošnje. Četrdeset godina kasnije zrela šuma dominira pejzažom. Uprkos svim društvenim promenama koje su se odigrale – raspadu zemlje, ratovima, privatizacijama, ekocidima, uprkos svim tajnama zakopanim u njoj, Šumi. Od 18. do 25. avgusta 2024. godine, volonteri će se ponovo okupiti na Pešterskoj visoravni, ali ovoga puta će biti tu ne samo da zasade novu šumu, već i da učestvuju u kolektivnom stvaranju filma "Kiše drugačije padaju".
Kako ste koncipirali taj portret Šume?
Film se može protumačiti i kao sinteza ovog dugogodišnjeg umetničkog istraživanja, koje se udaljava od simboličkog carstva, stvarajući novu šumu dok produkuje film. U pitanju je eksperimentalni dugometražni film koji kombinuje različite filmske jezike: igrani i dokumentarni film, medijsku arheologiju, animaciju, a zajedničko autorstvo pripada svima nama koji smo radili na filmu, kao i svim učesnicima prošlih i ovogodišnjih pošumljavanja.
Koliko treba da šuma naraste? (Foto: Iz privatne arhive Milutina Dražića)
Šuma je glavni lik filma, razvijen u istoimenom originalnom scenariju koji smo pisale Tanja Šljivar, Mirjana Dragosavljević i ja. "Kiše drugačije padaju" je meditacija o kolektivnom radu, o imaginarnom koji se ostvaruje kroz formu Šume koja je u stalnom nastajanju i transformaciji, i samo kroz to uspeva da opstane i preživi sve spoljašnje uticaje kojima je izložena. Šuma kao transnacionalni, politički, društveni i kulturni kolektivni entitet.
Ovogodišnje pošumljavanje, u kontekstu rada na filmu, jeste i umetnička performativna rekonstrukcija pošumljavanja koje je sprovođeno od 1978. do 1988. godine. Koji su uslovi koji omogućavaju umetničkom delu da koegzistira u domenu estetike i istovremeno doprinosi opštem dobru? Kako da se odupremo privatizaciji kulture i prirode kao oblika svojine? Kakav je odnos i odgovornost pojedinaca unutar kolektiva u projektovanju bolje budućnosti? To su pitanja koja bih volela da stavim u prvi plan.
Što čini znanstveni moment u "Šumskim susretima"?
"Kiše drugačije padaju" jeste rezultat jako bliske saradnje različitih naučnih i umetničkih disciplina. Oslanjam se na postojeću dokumentaciju koja se čuva u Institutu za šumarstvo u Beogradu, kao i na razgovore sa učesnicima prošlih pošumljavanja. Institut za šumarstvo, zajedno sa Šumskim gazdinstvom Ivanjica i Šumskom upravom Sjenica obezbeđuju 10.000 sadnica. Blisko sarađujem sa Ivanom Kaličaninom, koji je zadužen za razvoj i upravljanje rasadnikom zimzelenog drveća u Sjenici, koji je osnovan 1975. u cilju proizvodnje sadnica za masovna pošumljavanja tog vremena. Danas je površina rasadnika smanjena, a Ivan je jedini koji se još brine o rasadniku i mladicama. Verujem da bez saradnje i razmene znanja, ali i uzajamnog poverenja, ni film, ni nova šuma na Pešteru ne bi ušli u proces nastajanja.
Što vam je u umjetničkom pristupu prirodi osobito inspirativno?
Pejzažu pristupam kao političkom i društvenom okruženju, a ne samo kao prostoru prirode. Bavim se istorijom analizirajući ekološke i ideološke procese iza ove šume. Za mene Šuma nije periferni kontekst, već je treba posmatrati kroz transnacionalnu perspektivu, kao model za razumevanje savremenog i kontradiktornog sveta u kome danas živimo. Pejzaž kao ogromna arhiva, koja čuva tragove ponavljanja civilizacijskih lomova i kretanja. Forenzički dokaz duboko ispod površine, koji povezuje naizgled nepovezane istorijske događaje.
