U prostorijama pododbora SKD Prosvjeta u Osijeku, održano je predavanje na temu Albanska golgota. Predavač, prof. istorije Zoran Jakšić, prisutnima je približio historijski period od završetka Balkanskih ratova 1913. do Solunskog fronta, 1916. godine.

Albanska golgota je jedna od najvećih srpskih tragedija u 20. veku. Nakon fascinantnih pobeda srpske vojske nad puno nadmoćnijim austrougarskim divizijama 1914. godine na početku Prvog svetskog rata, u jesen 1915. usledila je velika ofanziva združenih austrougarskih i nemačkih vojnih snaga. Armada od oko 800.000 neprijateljskih vojnika brzo je prešla reke Savu i Drinu, duboko prodrla na teritorij Srbije i počela potiskivati znatno malobrojniju srpsku vojsku prema jugu.

Plan vrhovne komande srpske vojske bio je da se vojska počne povlačiti prema Solunu savezničkim snagama Francuske i Velike Britanije. Taj plan je osujetila bugarska vojska koja je bila na strani Centralnih sila i u vardarskoj dolini presekla je put prema Grčkoj. Odluka je donesena 24. novembra i glasila je: prelazak preko zaleđenih albanskih planina na Jadransko more gde bi saveznički brodovi dopremili pomoć u hrani i odeći.

U nekoliko kolona u kojima su bili pomešani srpska vojska, civili i izbeglice, više od mesec dana povlačilo se ukupno oko 400.000 ljudi, uz stalne napade albanskih komita koji nisu priznavali vlast vrhovnog komandanta albanske vojske Esad paše Toptanija, saveznika Srbije.

Na putu egzodusa najveći broj Srba umro je od iscrpljenosti i gladi, a planina Čakor ostala je upamćena kao mesto smrti i stradanja. Samo je oko 120.000 vojnika i 60.000 civila stiglo do jadranske obale.

No saveznički brodovi s hranom i odećom nisu mogli uplovljavati u plitke albanske luke, a talijanske, također savezničke snage, na tom području nisu blagonaklono gledale na srpsku vojsku. Neprijateljske austrougarske podmornice i avioni sprečavali su bilo kakav prilaz albanskoj obali. Predstojao je novi dugi marš iscrpljene srpske vojske od 240 kilometara, po hladnom vremenu i kiši, do albanskog grada Valone. Tamo je preostala vojska prevožena na grčki otok Krf.

Britanski i francuski saveznici nikako se nisu predstavili na visini zadatka. Nisu poslali vojsku da spreči austrougarski pritisak na albanskoj obali. Vojni brodovi nisu stizali, a srpski vojnici masovno su umirali. Na otok je u januaru 1916. godine ipak uspelo stići nešto preko 100.000 srpskih vojnika, ali prvi dani na Krfu su bili užasni. Nije bilo dovoljno hrane, odeće, ogreva i šatorske opreme, pa su vojnici opet masovno umirali.

Premorena vojska pod vedrim je nebom sedam dana teško podnosila ledenu kišu. Na otoku Vido su iskrcavani najteži ranjenici i bolesnici. Od 23. januara do 23. marta 1916. umrlo je 4.847 ljudi. Mali otok Vido pretvoren je u otok smrti, a more oko njega u plavu grobnicu.

Bez mogućnosti dostojne sahrane, oko 5.400 umrlih spušteno je u more. Odluka srpske vrhovne komande od 24. novembra da se srpska vojska povlači preko Albanije koštala je ukupno 240.000 mrtvih vojnika, i civila. Nakon oporavka, oko 150.000 pripadnika Srpske vojske priključilo se savezničkim trupama na Solunskom frontu, u junu 1916. gde su vođene teške borbe sve do kraja rata.