Ognjen Spahić ne prestaje da iznenađuje (odlična rečenica za blurb :). Taman što je testirao čitalačko strpljenje mega-delom "Calypso" koje je spojilo epsku širinu i bernhardovski sadizam pisanja u jednom pasusu, po prirodi stvari ne pobravši zaslužene lovorike ni u samoj Crnoj Gori, Spahić se vratio na format novele. Ali opseg nove novele u drugom je planu; mesto razlike nalazi se u naratološkom i kompozicionom "okretaju zavrtnja" autorove imaginacije.
Dva sunca iz naslova mogu biti dve traume koje su ruinirale jedan koliko-toliko suvisao ili stabilan život, ali mogu biti i zamena za dva bračna para, generacijski udaljena na relaciju roditelja i dece, povezana jednom od dve traume – bezdetnošću. Namerno koristim ovaj kabasti neologizam kao zbirni jer u slučaju starijeg bračnog para, penzionisanog oficira JNA, Branimira Lončara i njegove supruge Danice, on označava prenatalni gubitak deteta, dok za mlađi bračni par Podgoričana, Nevene i Mitra, znači nemogućnost da dobiju dete.
Prva trauma je ratna i ona je od kapetana prve klase Lončara načinila, po reči naratora, "džangrizavog svjetioničara, mizantropa i pijanicu". Što je idealan, dakle tipičan "spahićevski" lik. No ničeg književno posebnog nema u tome što je Lončar degradiran u službi i prognan na svetionik, zamišljen tako da ga kao uzavrela crna žuč sve vreme nagriza i izjeda krivica što je prilikom crnogorske opsade Cavtata praktično doprineo likvidaciji trojice mladih hrvatskih vojnika. Jer Lončar je od onog soja crnogorskih književnih likova kome pripada protagonista kapitalnog "Auschwitz caféa" Dragana Radulovića, lik koji se zgađen ljudskom krvoločnošću i pokornim pristajanjem na zločin radikalno otuđio od svojih sugrađana i poistovetio sa psom. A i likovi Andreja Nikolaidisa uzorni su u svom antropološkom pesimizmu i hroničnoj mizantropiji.
Uslovno rečeno, inovacija koju Spahić unosi u svoj roman tiče se dva momenta: on žonglira sa četiri ili pet naratora, odnosno svako od nosećih likova: Branimir-Danica, Mitar-Nevena, uz nevidljivog personalnog, postaje pripovedač u jednom ili više poglavlja. To omogućava unutrašnje portretisanje likova iz njih samih, kao i grananje naracije na zasebne porodične storije, jer je osnovna postavka novele dramski statična, fiksirana na primorski mizanscen sa svetionikom i dvoje potrošenih ljudi koji se netremice kavže. Drugu inovaciju čini Spahićev pokušaj da se u jednoj letnjoj noći sudbonosno uvežu egzistencije dva sasvim nepoznata bračna para na fonu zajedničke traume. To je ujedno noć presudnih odluka koje su se godinama taložile i noć tragičnog raspleta.
Šta smo ovim dobili? Jednu naratološku dinamiku kojoj se uvek može zameriti nedovoljna psihološka raznovrsnost (da likovi ne ispoljavaju autentičnost svojih godina ili rodnog iskustva). Međutim, veći problem dolazi iz prinude slučajnog susreta koji postaje okidač sudbonosnog finala. Da bi takav rasplet bio moguć, Spahić je najpre morao da se ogreši o princip uverljivosti likova i da smekša autističnog cinika Branimira da primi kampere na službeni posed, a potom da nategne do histeričnog klimaksa unutrašnje nezadovoljstvo i teskobu kod većine likova, posebno ženskih, da bismo dobili željenu triler završnicu. Jer PTSP sindrom časnog i ruiniranog ex oficira JNA nije bio dovoljan da se sadržajem ispuni ceo zaplet novele, koja se time, htela to ili ne, uplela u mrežu angažovanog podsećanja na nekažnjene i potisnute ratne zločine koje je crnogorska vojska pod kokardom počinila tokom 1990-ih.
Pomenute inovacije ipak počivaju na nečemu što su stalne odlike Spahićeve crnotalasne ili naturalističke poetike, a to je poetika dezintegracije prisutna u svim njegovim romanima. Bolesti, nasilne smrti, opustošeni pejzaži, kameni krš ili vodena stihija čine okvir egzistencijalnog propadanja likova koje se može završiti jedino fizičkim nestankom, podleganjem po pravilu neizlečivim bolestima ili suicidom. Mračno je sunce (a tek dva) koje sija u romanima Ognjena Spahića (eto još jedne rečenice za blurb :).
Roman "Pod oba Sunca" napisan je za publiku (u čemu nema ničeg lošeg). Vizuelno podnošljiviji od prethodnog, podeljen na naslovljena poglavlja, uz obilje dijaloga i ospoljenih solilokvijuma, te dominaciju događaja kao narativne jedinice umesto refleksija i slika, garantuje i lakšu čitljivost i veću čitanost. Opet, prenelo se ono što je krasilo (post)modernističku fazu Spahićevih romana, taj upečatljiv i promišljen stil poetske jezgrovitosti, dalek od rafala ispraznih epiteta, olake poetizacije ili samozaljubljene retoričnosti. Donekle neočekivano dobili smo vedrijeg Ognjena Spahića, čiji je autorski filter propustio koji zračak delatne vitalnosti, makar za njegove sredovečne likove, iako i njih trajno zrači mračno (dvo)sunce Spahićeve proze. Pa dobro, nije ispala Černobilj-proza ovog protejskog autora, ali je još manje posredi rutina samohodne veštine.
