Savremena makedonska proza, od 1990-ih, počiva na dvostrukoj poetičkoj podlozi. Jedan njen deo čini istorijska metafikcija i realistička proza sa jakim narativom o nacionalnom identitetu, drugi – postmoderni pastiš, mistifikacija i ironijske strategije pisanja.
Dobar primer za prvi tip savremene proze i njen spoj oprečnih težnji jesu romani Venka Andonovskog (1964.): erudicijska metafikcija u romanu "Pupak sveta" ili mitološka fantastika "Veštica". Slično je i u romanu "Neverstvo" Dejana Trajkoskog (1977.). Taj roman počinje kao skaska u kojoj se javljaju i Suđaje (Narečnice), da bi se razvio kao spoj bildungs romana, narativa o pečalbarskom životu u SAD-u i, najviše, ljubavnog romana koji problematizuje pitanje muške vernosti. Uz potčinjen položaj žene u seoskom patrijarhatu, ovaj roman evocira položaj makedonskog stanovništva u prvoj polovini 20. veka, koje je izloženo administrativnom posrbljavanju i političkim aspiracijama Srbije i Bugarske.
Drugi tip čini proza zrelih autora: Aleksandra Prokopieva (1953.), Ermisa Lafazanovskog (1961.) (roman "Hrapeško", objavljen je 2010. u EPH Liber) ili Dimitrija Duracevskog (1952.), čiji je roman "Insomnia" iz 2001. neka vrsta postmodernog kolaža. Prokopiev i Lafazanovski su trajno "ozračeni" duhom postmoderne, pa rado posežu za nasleđem narodne ili usmene književnosti i mešaju fantastiku, humor i erotiku. Roman Duracevskog je "dnevnik nesanice" vođen tokom NATO-vog bombardovanja Srbije i rata na Kosovu, koji sadrži brojne citate iz pročitanih knjiga i jednu novelu. U isto vreme nudi se i kao polimedijalna knjiga, jer su u tekst uneti autorovi crteži, portreti domaćih i stranih pisaca, fotografije i jedna epizoda stripa.
Knjige Tomislava Osmanlija (1956.), nagrađivani roman "Dvadeset prvi" ili knjiga priča "Svetiljka za Hanuku", koja se bavi jevrejskim temama u balkanskom kontekstu, nalaze se "na pola puta", između istorijskih evokacija i dominantnog političkog narativa, s jedne i otvorenosti za mistifikaciju i fantastiku, s druge strane.
Posebnu temu zaslužuju pisci na albanskom jeziku iz Makedonije i nerazrađeni mehanizmi njihovog prevođenja unutar Makedonije, koji upućuju na "stabilnu" međuetničku distancu koja postoji na kulturnom planu. Najpoznatiji albanski pisac iz Makedonije je Luan Starova (1941.), koji piše i na makedonskom jeziku. U Srbiji je 2007. godine preveden njegov roman "Balkanski žrtveni jarac".
Čitalačkoj publici u regionu poznatiji su pisci srednje generacije koje predvode prozna autorka Rumena Bužarovska (1981.) (autorka knjiga priča: "Žvrljotine", "Osmica", "Moj muž" i "Ne idem nikuda") i Lidija Dimkovska (1971.) pesnikinja, prevoditeljka sa slovenačkog i rumunskog jezika i romansijerka. Tu su i međunarodno prevođeni autor romana "Razgovor sa Spinozom" i "Sestra Sigmunda Frojda" Goce Smilevski (1975.), oba romana su mu objavljena i u Srbiji i u Hrvatskoj, i pesnici Nikola Madžirov (1973.), Jovica Ivanovski (1961.) i Igor Isakovski (1970. – 2014.).
Raduje premijerni regionalni nastup autora rođenih u drugoj polovini 1980-ih: Davora Stojanovskog, autora romana "Uteha za gole" i Petra Andonovskog, autora romana "Strah od varvara". Obojica su rođeni 1987. godine i obojica su autori kratkih romana koje je prevela Milena Ilić, a izdao Treći trg. Istom generacijskom krugu pripada "Odbrojavanje" Frosine Parmakovske (1985.), a treba pomenuti i prozu Nikoline Andove Šopove (1978.) "Nekoj bil tuka", čiji se prevod očekuje.
"Uteha za gole" je roman koji je obeležen atmosferom nečeg teskobnog, kao u nekoj suptilnoj parafrazi gotskog romana. Narator, istočnonemački velemajstor Rajner Kestings, u šestoj deceniji života, slučajno saznaje da je u Skoplju imao sina, kao plod kratkotrajne afere koju je tokom trajanja Šahovske olimpijade 1972. imao sa Skopljankom Anamarijom. To u neku ruku žanrovsko jezgro romana, naratorova zatečenost saznanjem da ima sina kojeg više nema, zaplet koji je mogao sam po sebi da istisne sav drugi sadržaj u romanu, u "Utehi za gole" je poslužilo kao okidač za rekapitulativnu naraciju koja nas suočava sa životnim putem koji se odvijao u senci šahovske strasti. Može se postaviti pitanje o usaglasivosti ovih narativnih linija, šta je tematska dominacija romana ili zašto utešiteljka umirućih nije dobila istaknutiju rolu, ali "Uteha za gole" sadrži nenametljiv šarm diskretne malanholije koja povezuje sepiju sličica prošlog sa zapitanošću nad sobom. Ova melanholija tenziji zlokobnog suprotstavlja delovanje upravo utehe, uz koju se vlastita prošlost prihvata kao deo neupitnog poretka – bez protesta nepravednim ishodom i bez užasa pred nezasluženom prazninom.
Roman "Strah od varvara" Petra Andonovskog je formalno složeniji i lirski sugestivniji od prethodnog, ali značenjski homogeniji i literarno predvidljiviji. Ima strukturu epistolarnog romana i dve naratorke čija pisma naizmenično pratimo: Oksanu, Ukrajinku, koja je posle černobiljske havarije sa dvojicom kolega došla na maleno ostrvo Gavdos, južno od Krita, da bi se lečili od posledica radijacije i Pinelopi, lokalnu meštanku. Čini se da Pinelopin život, koji mozaički slažemo iz pisama, čini jezgro drame ovog romana. Ona je odrasla među monahinjama koje su je udale za Mihalija, grubog i ograničenog patrijarhalca sa Gavdosa, sa kojim ima dete i čije druge trudnoće želi da se krišom oslobodi.
One koji se razlikuju, na ostrvu su smatrali odgovornima za nevolje kojima nisu mogli da nađu uzrok, dok su sa pojavom pridošlica ulogu dežurnih krivaca preuzeli, razume se, stranci, ili kavafijevski "varvari" iz naslova romana. Između autorki pisama iskri neodređena tenzija bliskosti, koja može ići i ka srodnosti prijateljstva i ka istopolnoj intimi. Uopšte oblast erotskih odnosa u romanu je data u vidu naznaka kršenja normi koje regulišu bračne i rodbinske odnose. U romanu Petra Andonovskog najbolja je ta zgusnuta atmosfera netrpeljivosti, potisnutih tenzija i bezizlaznih stanja u kojoj se, kao u nekoj ludačkoj košulji normalnosti, koprcaju likovi kojima ne odgovaraju preuzete uloge i nasleđene pozicije. Stradanje nekih od likova osobenjaka i problematizacija toga ko su varvari spadaju u predvidljiva rešenja i kritičko kodiranje teksta.
Broj makedonskih pisaca koji se prevode na susedne jezike u post-yu sferi nije velik, iako nije zanemarljiv. Zanimljiva je recepcija priča Rumene Bužarovske, koje su našle put ne samo do svoje publike, pretpostavka je zbog kulturološke srodnosti i poklapanja rodnog iskustva, već i do pozorišnih uprizorenja (po priči "Moj muž" iz istoimene knjige). Ostale autore uglavnom preporučuje ili za izdavače uticajna Evropska nagrada za književnost, koju na opskuran način dodeljuju ljudi same te nacionalne scene, ili vodeće domaće nagrade, kakva je dugo godina u Makedoniji bila nagrada "Utrinskog vesnika" za roman godine (makedonska NIN-ova nagrada). Kod (naj)mlađe generacije makedonskih autorki i autora čini se da će ta kopča sa čitaocima biti trans-nacionalno iskustvo, emigrantsko, obrazovno ili turističko, kao i nasleđe žanrovske proze i globalnih tendencija, poetičkih i političkih.
