Književne nagrade nazvane prema značajnim autoricama u regiji su rijetkost, pogotovo kada je riječ o nagradama za prozna ostvarenja. Ovakvu praksu korigirat će najnovija regionalna književna nagrada "Štefica Cvek" koju je nedavno utemeljilo beogradsko udruženje Pobunjene čitateljke. Nagrada će ove godine pokrivati BHSC govorno područje i sve prozne knjige koje su objavljene od 1. januara do 1. decembra 2021. S Darom Šljukić, Nađom Bobičić i Borisavom Matićem iz Pobunjenih čitateljki razgovaramo o motivima i potrebama iz kojih je proisteklo pokretanje ove nagrade.

Na vašem portalu Bookvica.net objavljen je velik broj književnih osvrta, kritika, intervjua i eseja u kojima preispitujete dominante patrijarhalne hegemonije u književnostima na postjugoslavenskom prostoru. Je li pokretanje prve regionalne nagrade "Štefica Cvek" bilo korak dalje u misiji promocije društveno angažiranih književnih praksi?

Da. Mislimo da su ne samo u promociji nego i u dobroj interpretaciji i argumentovanom kritičkom vrednovanju društveno angažovane književnosti, što je sve poželjan i bitan element književnog polja, bitne i književna kritika i nagrade, između ostalih praksi. Ovom nagradom takođe nastavljamo rad na osnaživanju postjugoslovenskog književnog polja kao transnacionalnog, jer i to smatramo elementom od izuzetne važnosti za dobru i progresivnu književnost na našim prostorima. Nadamo se da ćemo već naredne godine imati mogućnosti da ovom nagradom obuhvatimo celo područje bivše Jugoslavije, sa svim "manjinskim" jezicima na tom području. Pored toga, u svom radu inače težimo praktikovanju najrazličitijih formata – do sada smo pisale tekstove za naše portale Bookvica.net i Mini.bookvica.net, ali radile smo i potkast emisiju, čitalačke klubove za sve generacije žena, radionice sa mlađim generacijama, Zoom emisiju Inside/Out u dve sezone, objavile smo zbornik i istraživanje o književnoj kritici. Nagrada je naš najnoviji poduhvat, ali biće ih još.

Zašto je u selekciji stavljen fokus isključivo na proznu produkciju, a zaobiđena je poezija? Činjenica je da se u posljednjih nekoliko godina u književnosti regije zamjetna pojava sve većeg broja autorica i autora koje_i pišu pobunjeno.

Bilo nam je važno da u razmatranje za nagradu uzmemo što veći i raznovrsniji opseg književnih dela sa BHSC govornog područja objavljenih u 2021. te se nismo zadržale samo na romanima, već i na zbirkama kratkih priča i drugim proznim formama. Međutim, poeziju smo ove godine izostavile jer smo se do sada prilikom našeg kritičarskog rada bavile pretežno prozom i nismo htele da se namećemo kao stručne u polju koje bar za sada nismo dovoljno istražile. Otvorene smo za mogućnost da narednih godina uvrstimo i poeziju, uz pomoć koleginica:ga koji se njom više bave ili ukoliko se i same više angažujemo oko poezije.

Nađa Bobičić

Nagradom nastavljamo rad na osnaživanju postjugoslovenskog književnog polja kao transnacionalnog, jer i to smatramo elementom od izuzetne važnosti za dobru i progresivnu književnost na našim prostorima

Istraživački procesi

Tko sve učestvuje u glasanju za nagradu i na koji će način i kroz koje kriterije biti vrednovana predložena djela?

Odluku o nagrađivanju književnih dela donosimo na osnovu dva istraživačka procesa. Prvi je konsultacija sa radnicama i radnicima na regionalnoj književnoj sceni koji redovno prate savremenu književnost, ali i podržavaju i kritički sagledavaju žensku književnost i ostale marginalizovane poetike. Do sada nam je odgovorilo preko 50 književnica:ka, kritičarki:a, novinarki:a, urednica:ka i drugih koji su nam preporučivali po nekoliko proznih knjiga ženske, feminističke, kvir ili neke druge vrste pobunjene književnosti. Važno nam je bilo da dobijemo preporuke i od mladih glasova i onih van književnog mejnstrima, iako smo se konsultovale i sa etalbiranim književnim radnicama:ima koji se svojim radom zalažu za progresivne vrednosti. Drugi deo procesa podrazumeva istraživanje našeg kolektiva, Pobunjenih čitateljki, koji čita sve knjige preporučene od strane šire književne javnosti, ali i druga nepreporučena dela kako bismo osigurale da neko kvalitetno delo ne prođe nezapaženo. Pored kriterijuma političke progresivnosti, važno nam je da nagrađena dela imaju razvijen, autentičan i dosledno izveden stil i formu i da se bave važnim i aktuelnim temama za region.

Nagrada nosi ime po protagonistici klasika Dubravke Ugrešić, jedne od najvećih živućih suvremenih književnica s ovih prostora. Koji su vas sve razlozi vodili da se odlučite baš za Šteficu Cvek?

Knjiga Dubravke Ugrešić "Štefica Cvek u raljama života" zbog mnogo čega ima kultni status u jugoslovenskoj književnosti. Kroz ovaj tekst se uspostavlja spona između ženskog stvaranja teksta i konteksta, pletenja i rasplitanja priče, postmodernizma i tzv. ženske proze, između romanesknog pisma i viševekovne usmene tradicije koju su zajednički kreativno stvarale zajednice žena. Tim su romanom uzdrmane književne žanrovske konvencije i hijerarhije, zbog čega je nezaobilazno pobunjeno štivo. Sam lik Štefice Cvek – ni po čemu posebne, obične devojke iz radničke klase u potrazi za ljubavlju – primer je kako satira otvara prostor za humor, za izvrtanje očekivanog, ali, i to je posebno važno, za autorsku i čitateljsku empatiju prema likovima koje mejnstrim književnost ili u potpunosti previđa ili banalizuje. Konačno, pobunjena književnost je otvorenost za poigravanje sa opštim mestima, sa hijerarhijama, sa "važnim" i "ozbiljnim" temama, a za to, čini nam se, nema pogodnijeg simbola od Štefice Cvek.

 

Borisav Matić

Pored kriterijuma političke progresivnosti, važno nam je da nagrađena dela imaju razvijen, autentičan i dosledno izveden stil i formu i da se bave važnim i aktuelnim temama za region

Nekompetitivna nagrada

Istraživanje rodnih aspekata književnost i književnog polja vaša je glavna agenda. Može li se reći da u posljednjih desetak godina na postjugoslavenskom prostoru piše i objavljuje sve više autorica i autora koje_i u svojim djelima preispituju patrijarhalne i kapitalističke matrice, bave se ženskim, feminističkim i kvir temama?

Definitivno. Ne samo da sve više književnica piše poslednjih godina, već se njihov rad izdvaja kao naročito uspešan i predstavlja najbolju književnost sa ovih prostora. Ne moramo ovoga puta navoditi konkretne primere da ne se ne bi čitalo kao da favorizujemo nekoga za nagradu, ali dela pojedinih književnica gotovo da su postala sinonimi savremene regionalne književnosti. Njima se svake godine pridružuju novi, mladi ženski književni glasovi koji preispituju autoritete, suprotstavljaju se rodnoj neravnopravnosti i ruše muško-ženske stereotipe koji su prethodno bili dominantni u književnosti, a i danas su daleko od iščeznuća. U ovom procesu su takođe važni i kvir autori i autorke, kao i pojedini cis muškarci koji stvaraju originalne i nezavisne ženske likove. Ipak, pored vidnog poboljšanja i dalje postoji veliki broj predrasuda prema književnicama i feminističkoj književnosti. Teme i pristupi kojima se književnice bave se često smatraju partikularnim za žensko iskustvo, dok se muški pristupi književnosti smatraju univerzalnim. Isto je i sa kvir iskustvom. Najčešće su književne nagrade najkonzervativnije u pristupu književnosti, te održavaju mušku i heteronormativnu dominaciju u književnom polju. Uzmimo NIN-ovu nagradu za primer. Od 67 dobitnika ove nagrade, samo je pet žena. Ni ostale regionalne nagrade nisu mnogo bolje. Zbog svega ovoga nam je bilo važno da osnujemo "Šteficu Cvek" i da uz pomoć nje nastavimo da se borimo za rodnu ravnopravnost na regionalnoj književnoj sceni.

Donijeli ste odluku da nagrada bude nekompetitivna i da se ne dodjeljuje jednoj autorici ili autoru, već nekolicini njih, kako bi se skrenula pažnja na vrijedna i podzastupljena djela. Na književnoj sceni regije takav princip je nov. Koje su prednosti ovakvog vrednovanja?

Reč je o rešenju kojim smo želele, sa jedne strane, da izbegnemo promociju kompetitivnosti u književnosti, a sa druge strane, da kao književne kritičarke doprinesemo prepoznavanju i vrednovanju kvalitetnih tekstova koji su, pritom, zapostavljeni od strane dominantnih književnih institucija. Mogli bismo reći, nije nam bitno koje delo je najbolje te godine, već koja dela su dobra, dovoljno zanimljiva, originalna ili progresivna, da ih vredi preporučiti. Takođe, ne želimo da nagrađujemo dela po jednom zauvek zadatom kalupu u koji onda književna produkcija svake godine treba da se uklopi – svake godine jedno ili dva ili tri dela koja se biraju kao najbolja, nezavisno od toga da li je ijedno zaslužilo neko priznanje, a takođe nezavisno i od toga da li je sedam, osam ili deset dela zaslužilo isto priznanje.

Dara Šljukić

Planira li se u budućnosti autorice ili autore nagrađivati nekim materijalnim sredstvima, novcem ili sredstvima za rad?

Da, apsolutno. Nažalost, ove godine nismo imale resurse za to, ali se nadamo da ćemo već od sledeće godine biti u prilici da pružimo neku finansijsku podršku uz svoje priznanje. To nam je bitno najpre jer smatramo da je književnost rad, i da utoliko treba biti i plaćen. Dodatno nam je bitno da nagradu prati finansijska podrška zbog toga što njome želimo da pružimo podršku marginalizovanim autorkama i autorima na književnoj sceni, kojima su materijalni resursi za književni rad teško dostupni. Ipak, važno nam je da spomenemo da je pozicija književnih kritičara, a posebno kritičarki, još nezavidnija u tom pogledu nego pozicija književnica:ka. Književna kritika je, prosto, obezvređena, ne postoji svest da je to profesija, i da je neophodna i važna profesija u književnom polju. Utoliko nam je jednako bitno i da pružimo finansijsku podršku pobunjenim književnim kritičarkama i kritičarima – to nam je svakako u planovima.