Posjeta delegacije mladih aktivista i političara s Kosova, polaznika političke akademije, srpskim institucijama u Zagrebu, upriličena u subotu, 29. marta, a dan kasnije i u Vukovaru, bila je prilika za uspoređivanja situacije u kojoj se nalaze dvije zajednice, ali i za upoznavanje s iskustvima Srba iz Hrvatske.

Nakon obilaska Srpske pravoslavne opšte gimnazije, dvanaestoro gostiju s Kosova pod vodstvom dugogodišnjeg srpskog aktivista Petra Miletića su sa srpskim institucijama, historijatom političke borbe i borbe za poboljšanja manjinskih prava, kao i aktualnom situacijom srpske zajednice u prostorijama SNV-a u Zagrebu, upoznali saborski zastupnik Milorad Pupovac, šef Savjeta SNV-a i univerzitetski profesor Dejan Jović te predsjednik SNV-a Boris Milošević. Za vrijeme obilaska Srpskog kulturnog centra, gostima je o radu SKD-a "Prosvjeta" govorio njen predsjednik Nikola Vukobratović, dok ih je voditelj Milan Radanović proveo kroz aktivnosti Arhiva Srba u Hrvatskoj.

Veljko Samardžić, izvršni direktor udruženja Centar za socijalne inicijative sa sjedištem u sjevernom dijelu Kosovske Mitrovice, kazao je da delegaciju čine polaznici "Akademije za budućnost" koji su politički ili društveno aktivni ili su prepoznati kao ljudi koji politički razmišljaju.

- Naša nevladina organizacija već drugu godinu pokušava da doprinese razvoju pluralizma unutar srpske zajednice na Kosovu, kao i direktnoj i konkretnoj podršci mladim ljudima koji ulaze u politiku, prepoznati su u našoj zajednici ili imaju uticaj u njoj. U Zagrebu dobivamo ne samo konkretne savete i direktna iskustva, nego i ljudsku priču kako da motivišemo mlade ljude koji pokušavaju da reše problem konflikta i izvedu zajednicu tamo gde joj je mesto - kazao nam je.

Veljko Samardžić, izvršni direktor udruženja Centar za socijalne inicijative

- Tokom ovog projekta kroz deset sesija po Kosovu i zemljama regiona nastojimo da učesnicima damo mogućnost sagledavanja političkih iskustava, od načina pregovaranja u odnosima većine i manjina do načina političkog djelovanja, dakle svega potrebnog za razvoj pluralizma unutar zajednice – ističe Samardžić.

Naglasio je postojanje nekoliko direktno povezanih problema koji pogađaju dva postkonfliktna društva, ističući da su u tom smislu bila dragocjena iskustva oko obrazovanja, ali i oko traženja uloge Zajednice srpskih opština u rješavanju višedecenijskog konflikta Srba i Albanaca. Naglasio je i značaj modela kako politički predstavnici Srba u Hrvatskom saboru i drugim institucijama rješavaju probleme svoje zajednice.

- One koji kažu da nije vreme za integraciju, pitam kad će biti vreme. Decenije prolaze i naši životi su obeleženi dozom privremenosti, što utiče loše na sve ljude na Kosovu odakle mnogi odlaze u potrazi za boljim životom. Siguran sam da do neke integracije mora doći; kosovsko društvo ima mnogo otvorenih pitanja, a postoje brojne političke i bezbednosne tenzije koje utiču na život svih nas. U ljudima vidim potencijal da s novim pristupom i sagovornicima u albanskoj, kao najvećoj zajednici, počnemo nalaziti rešenja za bolji život - objasnio je izvršni direktor udruženja Centar za socijalne inicijative.

S Kosova je stiglo dvanaestoro gostiju

- Bavimo se pitanjem jezika pa našu multimedijalnu platformu i aplikaciju za učenje jezika koristi 100.000 ljudi, dok preko 4.000 ljudi na kursevima uči osnove srpskog i albanskog jezika. Pitanje jezika nije samo pitanje sporazumevanja među ljudima već se na njemu zasniva arhitektura prava Srba. Zato želimo da okupimo ljude spremne da poboljšaju komunikaciju jer ćemo kao Srbi i Albanci lakše da se međusobno razumemo - rekao je i objasnio da se Centar, osnovan 2012., zadnjih sedam godina dominantno bavi pitanjem jezika.

Pričao nam je i o odnosima s predstavnicima drugih manjinskih zajednica.

- Jezična pitanja nisu ekskluzivnost srpske zajednice; bogatstvo Kosova su i turski, goranski, romski i drugi jezici. Zato pokušavamo i da naučimo jezike naših komšija, uz dobru saradnju s drugim nevladinim organizacijama, kako u našoj, tako i u drugim nevećinskim zajednicama, ali i s predstavnicima Albanaca koji dele i baštine naše vrednosti - zaključio je.

Milija Biševac, predsjednik stranke Srpski narodni pokret, već je desetak godina aktivan u politici, od omladine do mjesta odbornika u Zubinom Potoku.

Milija Biševac, predsjednik stranke Srpski narodni pokret

- Lani smo osnovali stranku koja funkcioniše na celom Kosovu, nastojeći da afirmišemo i motivišemo mlade ljude da se uključe u politička dešavanja. Situacija je kompleksna; sve je više iseljavanja uz sve lošiju bezbednost i ekonomsku politiku. Konfliktna situacija koja traje decenijama treba da se definiše tako da bi i Beograd i Priština trebali stvoriti uslove za normalan suživot među našim zajednicama - rekao je Biševac i osvrnuo se na neispunjena obećanja i odredbe Briselskog sporazuma o ZSO-u koji bi garantirao određenu autonomiju po općinama. Priština nastoji da ugasi sve institucije, što otežava život, objasnio je.

- Naša stranka se zalaže za jedinstvo jer Srbi svuda na Kosovu imaju iste probleme. Zato imamo predstavništva u Gračanici, Zubinom Potoku, Pomoravlju, metohijskim krajevima… kako bi se naš zajednički glas čuo i kako bismo mogli da predočimo probleme i pokušali da ih rešavamo uz saradnju i razgovor s Albancima - kazao nam je.

Aleksandar Arsenijević, predsjednik mlade partije Srpska demokratija, ističe da Srbi kao nevećinska zajednica na Kosovu moraju da traže zaštitu u zakonima. I u Hrvatskoj i na Kosovu gaji se postratni sentiment koji bitno utiče na položaj Srba, uključujući tu i nepoštovanje prava na jezik što izaziva ozbiljne smetnje u obavljanju svakodnevnih životnih poslova, neomogućavanju Srba da ostvare svoja prava ili izostanak sankcija prema licima koja provode nasilje. Grade se kuće za doseljenike, a zabranjuje se gradnja srpskih obrazovnih institucija. Žalimo se međunarodnoj zajednici, ali uzalud, a pozivali smo na razgovor i albanske stranke, opet bez odgovora - ističe Arsenijević.

Aleksandar Arsenijević, predsjednik mlade partije Srpska demokratija

U Hrvatskoj su, ističe, i poslije ratnih godina postojali političari koji su imali razumijevanja za srpsko pitanje, ali to se ne dešava na Kosovu jer se nije izrodila perspektivna politička elita koja bi zamijenila postojeće.

U Zagrebu dobivamo ne samo konkretne savete i direktna iskustva, nego i ljudsku priču kako da motivišemo mlade ljude koji pokušavaju da reše problem konflikta i izvedu zajednicu tamo gde joj je mesto, kaže Veljko Samardžić

Naglasio je da se u 12 godina iselilo preko 40.000 Srba. Razlozi nisu ekonomski, jer školovani ljudi na Kosovu imaju veće plate nego u centralnoj Srbiji, ali su uvjeti života drukčiji.

- Mi želimo da stvaramo budućnost i treba da poštujemo jedni druge, a uz mere koje možemo da preduzmemo i uz slogu koja nam sada manjka, u budućnosti možemo da poboljšamo svoj položaj i ne dozvolimo da nas svedu na statističku grešku - zaključio je Arsenijević.

Milena Lazarević, koja je na čelu nevladine organizacije Strong star, bavi se položajem mladih iz srpske manjinske zajednice s posebnim akcentom na opštinu Štrpce.

- Jedna od krucijalnih oblasti jeste položaj žena s akcentom na one u ruralnom području, s obzirom da na Kosovu i drugim zemljama Balkana vlada patrijarhalno društvo gde muškarac preuzima glavnu ulogu. Zato su žene širom Kosova dvostruko marginalizovane – zbog patrijarhalnosti i nerazvijenosti. Tu je i nedovoljno poštovanje prava žena, pre svega imovinskih prava – objašnjava Lazarević.

Žene se prema podacima UNDP-a u 85 posto odriču svojih imovinskih prava u korist muškog srodnika, muža ili brata, pa dolazi do njene ekonomske zavisnosti i potlačenog položaja. Uz to, na lokalnom nivou svega je pet procenata žena na rukovodećem položaju u opštinama, dok je na centralnom nivou situacija još gora, rekla je i ukazala na nedovoljnost nevladinog sektora koji se bavi manjinskim zajednicama – srpskom i romskom koja je u još gorem položaju. Ali kad bi političari s obe strane sarađivali kako sarađuju predstavnici lokalnih i većih NGO-a, uz razumevanje koje postoji unutar civilnog sektora, Kosovo bi bilo bolje mesto za život.

Milena Lazarević, predsjednica nevladine organizacije Strong star

- Štrpce su tipičan primer međuetničke zajednice, od 16 sela, četiri su mešovita, dva albanska i deset srpskih. Po popisu iz 2024. tu je živelo 10.000 Srba, dok ih je 2011. po popisu bilo 13.000, ali to je tri do četiri puta više u odnosu na Albance. S obzirom na postojanje paralelnih sistema u školstvu i zdravstvu, mladi obe zajednice nisu imali dodira i česti su bili stereotipi. Istraživanjem smo došli do toga da je za bolji život svih zajednica u opštini neophodno stvaranje prostora gde bi se mladi susretali. Oni su već razgovarali i razbili stereotipe jedni o drugima. Jedan od projekata koje finansira UNMIK upravo se bavi tretiranjem položaja mladih ali i njihovom međuetničkom saradnjom u našoj opštini gde se umrežavanjem postiglo izuzetno značajne rezultat i ostvario prvi kontakt, iako zajedno živimo pre i nakon rata. Ali ne znam kad će doći do prvog mešovitog braka – optimistična je Lazarević.

Osvrnula se i na sličnosti položaja Srba u obje zemlje.

- Ogledaju se u marginalizovanju i nepoštovanju manjinskih prava, ali je neophodno da ustrajemo, svesni da je ovo dugotrajan proces u kojem treba opstajati i naučiti kako da se snalazimo u situacijama koje se na Kosovu menjaju na svakodnevnom nivou - zaključuje.