U Zagrebu je nedavno boravio ministar administracije i lokalne samouprave u Vladi Kosova Ljubomir Marić, koji se tom prilikom susreo s ministricom vanjskih i evropskih poslova Vesnom Pusić, ministrom uprave Arsenom Baukom i predstavnicima Srba u Hrvatskoj na čelu s predsjednikom SNV-a Miloradom Pupovcem. Ministar je svoje sugovornike upoznao s inicijativama za stvaranje Zajednice srpskih opština (kao najvažnije institucija Srba na Kosovu i Metohiji) i strategijom održivog razvoja koja bi omogućila investicije u srpske i druge tamošnje nacionalne sredine, te uspostavom suradnje sa Srbima u Hrvatskoj. Razgovor počinjemo pitanjem o generalnom položaju Srba na Kosovu.

- Pozicija Srba je i dalje izuzetno loša, između ostalog i zato jer je povratak raseljenih bio jako mali: u 15 godina vratilo se manje od deset odsto izbeglih Srba. To su poražavajuće brojke za sve, uključujući i međunarodnu zajednicu koja je garant, zaštitnik i promotor multietničkoga Kosova. Srbi su godinama unazad bili neorganizovani i podeljeni na one južno i one severno od Ibra, a država Srbija je svojom politikom promovisala nepriznavanje Kosova i stvarnog stanja na terenu. Nakon Briselskog sporazuma iz 2013. stvoren je preduslov da Srbi uzmu učešća u kosovskim institucijama, ne ulazeći u pitanje odnosa Beograda i Prištine. Otad Beograd počinje da sprovodi politiku da se Srbi na Kosovu zaštite i ostvare svoje interese i prava koja postoje i po Ahtisarijevom planu i po kosovskom zakonodavstvu. Pored toga, glavni razlog potpisivanja i prihvaćanja Briselskog sporazuma je formiranje Zajednice srpskih opština, koja treba da pojača zaštitu Srba, odnosno primenu svega šta je predviđeno na centralnom nivou, a ne sprovodi se jer albanska većina nema želje i namere da to uradi.

Problemi Srba gomilali su se godinama, jer nije bilo volje da se sa njima neko iskreno bavi. Briselski sporazum je dao osnov za ostvarivanje naših prava. Više nema podele na Srbe južno i severno od Ibra, oni sada deluju zajednički kroz Srpsku listu i to je prvi korak ka poboljšanju i brisanju svih podela, i partijskih i teritorijalnih. Konačan rezultat biće formiranje Zajednice, za naš narod najznačajnije institucije. A kako smo godinama zanemarivali snagu i potencijal nevladinog sektora, jedan od strateških planova nam je i bolje povezivanje i veća saradnja sa takvim organizacijama.

Ako bi se u Briselu raščistila sva otvorena pitanja i dobili jasni principi po kojima bi Zajednica bila uspostavljena, ona bi mogla da zaživi za dva meseca. Treba naći način da formiramo Zajednicu koja bi bila funkcionalna i ispunjavala svrhu, a to je zaštita srpskog naroda i ostvarenje njegovog interesa

Razvojni projekti za sve

Posljednjih je godina manje krvnih delikata u kojima su Srbi žrtve, ali je ostao problem pljački?

Da, taj je problem najizraženiji kod srpskih povratnika u manjim mestima i selima, posebno u regionu Metohije, oni su i dalje najslabija i najpodložnija grupa za napade. Najučestaliji su napadi u opštinama Istok i Klina, koji se karakterišu kao kriminalna dela pljačke iako uglavnom imaju etničku pozadinu, jer se prilikom njih neretko Srbima govori da treba da idu i jeftino prodaju svoja imanja. Pre su počinioci ostajali neotkriveni, ali je sada situacija drugačija: nakon našeg agresivnijeg nastupa, učešća u institucijama i formiranja međuresorske grupe koja se bavi pitanjem povratnika (a u čijem su sastavu ministri unutrašnjih poslova, pravde i prostornog planiranja), sve ih se češće identifikuje i hapsi. Nažalost, ne funkcioniše vladavina prava, jer tužilaštvo i sudstvo neadekvatno kažnjavaju pljačkaše.

Kakav je ekonomski položaj deset općina u kojima Srbi čine većinu, ali i u onima u kojima ih živi značajan broj?

Najveće probleme imamo u tri male opštine stvorene Ahtisarijevim planom, Partešu, Ranilugu i Klokotu, sa oko 2.000 stanovnika. Kako nisu samoodržive, trebalo bi ih više pomagati sa centralnog nivoa, ali se to ne čini, jer po rezultatima popisa iz 2011., koji su Srbi bojkotovali, u njima živi svega 50 odsto od stvarnog broja stanovnika. Na osnovu broja stanovnika određuje se budžet opštine i broj u njoj zaposlenih, pa su one u startu osakaćene. Zato zahtevamo od međunarodne zajednice i koalicionih partnera da se popis ili na neki način ponovi ili da se provede tzv. tihi popis kojim ćemo doći do tačnih bojeva, šta će se koristiti do popisivanja stanovništva 2021. godine. Popis nikad nije urađen severno od Ibra, ali je njegovo provođenje samo u te četiri opštine, kako se predlaže, za nas neprihvatljivo, pa ćemo i dalje insistirati na drugačijim rešenjima.

Ulaganja nije bilo dovoljno, uglavnom radi problema sa zemljištem. Lošom je privatizacijom većina opština, pogotovo ove srpske, ostala bez zemljišta u svom vlasništvu, pa nema prostora na kom bi se podigla obdaništa, škole, domovi zdravlja, a kamoli onoga koji bi se stavio na raspolaganje investitorima. Velik je problem i nedostatak sredstava u budžetu, nemogućnost izdvajanja za infrastrukturu. Najlošije je u prostorno malim opštinama, ali i u opštini Novo Brdo, koja je teritorijalno velika, ali ima malo stanovnika. Problem u Novom Brdu i Gračanici je i to šta tamošnji Srbi prodaju zemlju i napuštaju Kosovo. Lani je samo u Gračanici prodato 120 hektara.

Nedavno ste najavili da će privrednicima iz Srbije i drugim investitorima predstavnici kosovskih Srba uskoro ponuditi strategiju održivog razvoja, s pojedinostima o ulagačkim potencijalima?

Nacrt strategije je sada u fazi konzultovanja sa lokalnim samoupravama, a preostaje konzultacija sa stručnom javnošću oko metodologije najpristupačnije mogućim investitorima. Strategiju smo podelili po oblastima: zdravstvo, obrazovanje, nauka, kultura, sport, poljoprivreda. Akcenat je na razvojnim projektima, jer na području Metohije i Pomoravlja postoje veliki poljoprivredni potencijali, ali i industrija, naročito na severu. Tu konkretno mislimo na Trepču, koja je velik privredni subjekt čiji status planiramo rešiti razgovorima u vladajućoj koaliciji, jer Trepča samo na severu obezbeđuje 3.000 radnih mesta. Strategijom, koju radimo zamenik premijera Kosova Branimir Stojanović i ja, obuhvaćamo sve značajne oblasti, kao i sve kapitalne i održive projekte u bazi podataka. Usaglašavanja su u toku, želimo da to bude strategija koju će kao svoju osetiti i lokalne samouprave i svo stanovništvo, dokumenat koji će biti solidan osnov da krenemo u potragu za fondovima i investitorima. O strategiji smo govorili u Beogradu, kad je premijer Srbije Aleksandar Vučić organizovao sastanak s privrednicima, a prve investicije očekujemo od jeseni, kad Srbija planira da uvede niz pogodnosti zbog kojih će privrednici ulagati i radi profita, a ne samo radi opšteg interesa. Subvencije će privući privrednike iz Srbije da ulažu, a nama omogućiti nove investitore, jer početkom ulaganja i otvaranjem fabrika u tim sredinama pravimo referencu za druge ozbiljne ulagače. Ali ne tražimo da se ulaže samo u srpske nego i u druge sredine: kao ministar sam pri poseti svakoj lokalnoj samoupravi pozivao da se dostave podaci i projekti koje ćemo uključiti u ulagačke potencijale.

Zajednica, a ne asocijacija

Kako se pri procesu stvaranja Zajednice srpskih opština mogu izbjeći albanski zahtjevi da to bude asocijacija bez izvršnih ovlasti, odnosno kako ih uskladiti s onima da ima ovlasti u područjima značajnima za Srbe, od obrazovanja i zdravstva do prostornog planiranja i ekonomskog razvoja?

Ako bi se u Briselu raščistila sva otvorena pitanja i dobili jasni principi po kojima bi Zajednica bila uspostavljena, ona bi mogla da zaživi za dva meseca. Nisam iznosio detalje niti sam govorio o nadležnostima, formi i suštini ZSO-a da ne opterećujem proces u Briselu, ali sam principijelno čvrst, kao i svi članovi Srpske liste, u stavu da nam ne treba nikakva asocijacija ili nevladina organizacija. Uvek podsećam da je prva tačka koalicionog sporazuma, kao osnova za funkcionisanje Vlade, upravo formiranje zajednice, a ne asocijacije. Sam naziv ‘zajednica’ ne postoji nigde u zakonodavstvu Kosova i treba naći način da formiramo Zajednicu koja bi bila funkcionalna i ispunjavala svrhu, a to je zaštita srpskog naroda i ostvarenje njegovog interesa. Proces formiranja ZSO-a otpočetka je opterećivao nedostatak iskrene volje većine da pretoči u formu ono predviđeno Ahtisarijevim planom, a to je posebnost za srpsku zajednicu. ZSO tako zavisi od spremnosti delegacije Prištine da prihvati kompromis.

Koliku podršku i pomoć Srbima na Kosovu daje država Srbija i kakvi su u tom smislu kontakti?

Mogu da kažem da povezanost i saradnja između Vlade u Beogradu i predstavnika Srba na Kosovu nikad nije bila bolja i da argumentovano potvrdim da nikad nije bilo većeg prisustva Beograda na terenu. Prvi put nakon formiranja sadašnje Vlade Kosova predstavnici Srba deluju sinhronizovano i koordinirano sa Vladom Srbije. Naši zahtevi se slušaju i u konstantnoj smo konsultaciji sa Beogradom.

Koliko ste vi, ministar za zajednice i povratak Dalibor Jevtić i zamjenik premijera Stojanović prisutni u radu Vlade Kosova, odnosno u političkom životu države?

U Vladi Kosova nas doživljavaju kao relevantne predstavnike srpskog naroda, sa kredibilitetom, i kao ljude koji opšti interes stavljaju iznad ličnog. Vlada je formirana pre sedam meseci, ali smo tri meseca bili odsutni iz rada institucija, s obzirom na loš početak sa koalicionim partnerom nakon smene ministra Aleksandra Jablanovića. Kako ćemo se dalje pozicionirati, najviše će zavisiti od naših rezultata.