Povodom nedavnog obilježavanja prvog oslobođenja Drežnice, prisjetimo se izuzetno teških ali i slavnih dana Drugog svjetskog rata, čiji ste svjedok bili kao dvanaestogodišnjak?
Nakon pada Kraljevine Jugoslavije, odmah početkom aprila 1941. godine, formirana je u Drežnici ustaška vlast na čelu s Draganom Kobešćakom kao predsjednikom općine. Tada počinje oduzimanje oružja svima onima koji su ga zadržali poslije predaje poražene jugoslavenske vojske. Istovremeno, počinje lov na Drežničane kao na nezaštićenu divljač. Tako je od dolaska Ante Pavelića na vlast do dizanja ustanka već bilo ubijeno 60 Drežničana. Da bi se stanovnici zaštitili od pogroma, u avgustu 1941. u Drežnici je osnovano pet partizanskih logora, mjesta na kojima su se okupili partizani.
Dolazi do prvih partizanskih napada?
Partizanske patrole zapalile su pilane na Vodicama, u šumi na Mošunama i u Ogulinskom Zagorju, koje su radile za neprijatelja. Tada ubijaju Kobešćaka, njegovu suprugu i komandira žandarmerije. Ostali žandari uspijevaju pobjeći iz Drežnice. Zbog vlastite sigurnosti, Talijani 9. oktobra prvi put napuštaju Drežnicu, a 10. oktobra se održava veliki narodni zbor na kojem govore Marko Trbović i Milan Kosanović. Narod pozivaju na ustanak i cijela se Drežnica odaziva. Mjesto je proglašeno oslobođenim od okupatora. Istog dana partizani iz svih logora, pod crvenom zastavom defiliraju kroz Drežnicu. Ta sloboda trajala je do 20. oktobra. Dakle, samo deset dana.
Izdaja iza zavjese
Tada Talijani jakim snagama opet upadaju u Drežnicu?
Dva kamiona Talijana kreću iz Novog Vinodolskog. Na Stalku ih napadaju partizani iz Drežnice i Bribira. Tada je ubijeno 25 Talijana i dosta ih je ranjeno. To je bila prva zajednička akcija Primoraca i Drežničana. Zarobljeno je dosta oružja, municije i hrane.
Tada podno Velike Kapele nastupa zima?
Prvi snijeg nas zameće 25. oktobra 1941. Oko šireg područja Drežnice gore vatre što ih lože Talijani, koji su opkolili sela. Njihove patrole idu od kuće do kuće te pozivaju sve muškarce od 15 godina pa nadalje da idu u komandu po propusnice, a komanda je bila u crkvi. No sve koji dođu u crkvu, zadržavaju na ispitivanju. Tu je Srpkinja Smilja Tomić, rođena sestra supruge ustaškog povjerenika Kobešćaka, koju su ubili partizani, iza zavjese Talijanima govorila tko je od zarobljenika učestvovao u ustanku. To je činila iz osvete. Nakon nekoliko dana ispitivanja, 4. novembra, po velikom snijegu uz vojnu limenu muziku te uz jaku vojnu pratnju, zarobljenike odvode i zatvaraju u Jasenku. Njih oko 600.
Što se dogodilo sa zarobljenicima?
U Jasenku je na smrt osuđeno i strijeljano 9 zarobljenika. Ostali su odvedeni u Ogulin i zatvoreni u tamošnju kulu. U Ogulinu je strijeljano još 14 zarobljenika. U logor u Rijeci otpremaju 61 zarobljenika dok njih oko 500 puštaju. U Rijeci na smrt osuđuju i strijeljaju Simu Radulovića, a 60 preostalih osuđuju na dugogodišnju robiju i otpremaju ih u Italiju. Nekoliko njih je u Italiji umrlo u zatvoru, a oni koji su dočekali kapitulaciju Italije, odmah su se priključili partizanima.
Od 4. novembra 1941. do septembra 1942. Drežnica i dio podno Velike Kapele je bio slobodan jer ju Talijani ponovo napuštaju?
Nakon drugog odlaska Talijana, u Drežnicu dolaze CK KPH i Glavni Štab NOV Hrvatske te Agitprop. Tada se u Drežnici događaju mnogi važni događaji u razvoju NOB-a na ovim prostorima. Nakon skoro godinu dana, u septembru 1942. počinje neprijateljska ofenziva nazvana Operacija Velika Kapela. Redovna talijanska vojska, pojačana bataljonom crnokošuljaša i mnogim ustašama i četnicima nadire, pa je Drežnica napadnuta s čak oko 38.000 neprijateljskih vojnika. Tada je u Drežnici bilo oko 500 partizana, pošto su se dva udarna primorsko-goranska bataljona nalazila na Kordunu. Talijani 16. septembra opet upadaju u Drežnicu i tada je do temelja spaljena. Srećom, ostala je u Vukelićima kuća Nikole Vukelića zvanog Pakula. On je odmah svoju veliku familiju smjestio u prizemlje kuće, a kat kuće je dao da se smjesti partizanska bolnica koja je tu ostala do proljeća 1943. godine. Za vrijeme operacije Velika Kapela, ubijeno je mnogo civila, opljačkano mnogo hrane i stoke. Dio ljudi je zarobljen, a dio je uhvaćen u zbjegovima i otpremljeni su u logor u Bakar. Mnogi od njih su tamo umrli od bolesti, gladi i iscrpljenosti.
Ustaše na skijama
Do kraja rata još je bilo puno napada neprijatelja?
Najkrvaviji je bio upad 21. novembra 1944. godine kada ustaše koriste veliki snijeg koji je baš te noći napadao, pa je narod iz zbjegova došao svojim kućama ili što je od njih ostalo i tu se smjestio u improvizirane zaklone, naložio vatre da se bar malo ugrije. Ustaše na skijama dolaze i vrše pokolj. U selo Lokve su došli u zoru i zatekli ljude na spavanju. Toga dana u selima Lokva, Nikolići, Zrnići, Čorti, Selište i Radulovići je ubijeno 170 staraca, žena i djece. Stradalo je 53 djece među kojima je jedno dijete staro tek dva dana.
Kada Nijemci napuštaju ovaj kraj?
Oni su iz Drežnice posljednji put otišli u jesen 1944., ali su manje grupe ustaša često upadale u sela i radile zločine. U to je vrijeme je u Drežnici bilo malo partizana s obzirom da je 13. divizija bila u Lici, a bolnica je bila preseljena u Gorski Kotar. Tada bilježimo još jedan veliki pokolj bojne Josipa Brace Tomljenovića, inače rođenog u Plaškom, a zvanog Zmaj od Bosne. Oni su upali u selo Ponorac i Debeli Lug. Poubijali su mnogo ljudi, a onda se spustili u Krakar gdje je u jednoj kući bila partizanska ambulanta u kojoj su zaklali 12 nepokretnih ranjenika. Tako je Drežnica uz velike ljudske i materijalne žrtve te uz činjenicu da je čak sedam puta do temelja spaljena, ipak u maju 1945. uspjela dočekati slobodu. U sjećanje na te događaje u centru Drežnice je spomenik stradalim borcima i civilima, za njih skoro 1.600. Bile su tu i biste dvojice narodnih heroja, Rajka i Đure Trbovića, kojih sada nema, a sudbina im je nepoznata.
