Manjinska medijska scena u Srbiji je prilično kaotična. Postoje značajne razlike u praksi državne pomoći manjinskim medijima koji funkcioniraju na teritoriji AP Vojvodine, i onih u ostatku zemlje, a vidljiv je i nedostatak kadrova - neke su od poruka nedavno predstavljenog izvještaja ‘Mediji na jezicima nacionalnih manjina - istraživanje i analiza‘. Izvještaj je sastavio nezavisni konzultant Nedim Sejdinović uz podršku Organizacije za evropsku sigurnost i suradnju, na osnovi istraživanja provedenog tokom novembra i decembra 2019. U njemu je obuhvaćeno 199 medija koje izdaju petnaest od dvadeset i jedne manjine u Srbiji. Najbrojniji manjinski mediji su mađarski kojih je 50 i romski kojih je 25.
Po Nedimovićevim riječima, dokument predstavlja pokušaj da se manjinska medijska scena sagleda u cjelini i da se u kontekstu izrade nove Medijske strategije i pratećih dokumenata, novih zakona i podzakonskih akata, nađu zaključci i preporuke. Njima bi se ova oblast unaprijedila u smislu održivosti medija i proizvodnje medijskih sadržaja na jezicima nacionalnih manjina, ali također u smislu povećanja profesionalizacije te smanjenja političkih utjecaja većinske i manjinskih elita na manjinsko informiranje.
Bilo je izuzetno teško doći do podataka koji bi pomogli da se u potpunosti razumije kako ova medijska scena funkcionira. Teško je na jednome mjestu sakupiti i napraviti spisak svih manjinskih i višejezičnih medija.
- Postojeće registre tih medija vode Agencija za privredne registre (APR) i Regulatorno telo za elektronske medije (REM). No oni nisu u potpunosti ažurni niti odražavaju realno stanje. Nije redak slučaj da su neki mediji registrirani kao višejezični, ali u potpunosti izveštavaju samo na većinskom, srpskom jeziku. Osim toga, postoje velike razlike između višejezičnih medija; neki od njih imaju manjinske sadržaje u izrazito malom, skoro zanemarljivom postotku, dok neki manjinski program imaju kao primarnu delatnost - navodi se u izvještaju.
Pokazalo se i da je u financiranju manjinskih medija i sadržaja prisutna potpuna konfuzija. Postoje značajne razlike u praksi državne pomoći manjinskim medijima koji funkcioniraju na teritoriji AP Vojvodine i onih u ostatku države. Osim toga, postoje dvije potpuno različite prakse na Radio televiziji Srbije (RTS) i RT Vojvodine (RTV).
Na drugom kanalu RTV namijenjenom manjinskim jezicima, emitira se relativno raznovrstan sadržaj na 16 jezika, od 23,33 posto mađarskog do nekih pet do deset posto rumunjskog, slovačkog, rusinskog i romskog jezika, odnosno 0,04 posto njemačkog. No konstatira se da je u odnosu na 2014. godinu, na tom kanalu došlo do smanjenja razine manjinskog sadržaja u korist programa na srpskom jeziku.
Dok RTV ima veoma bogat i raznolik program na manjinskim jezicima, dotle RTS ne ispunjava svoje zakonske obaveze i nema, barem ne u odgovarajućoj mjeri, informativne i druge sadržaje od javnog interesa, odnosno programske cjeline na jezicima nacionalnih manjina. To je problem na koji medijski stručnjaci dugo već ukazuju, naglašava se u istraživanju i podsjeća da su na taj način albanska, bošnjačka, vlaška i romska manjina diskriminirane. Istina, od oktobra 2019. RTS je počeo emitirati vijesti na albanskom jeziku ‘Lajmet’, ali to je još uvijek nedovoljno. Izvještajem se ukazuje i na utjecaj nacionalnih savjeta na uređivačku i kadrovsku politiku manjinskih redakcija koje uglavnom funkcioniraju kao zasebni entiteti unutar RTV-a. Postoje ujedno problemi u komunikaciji između manjinskih i većinske redakcije, kao i manjinskih redakcija međusobno.
Ističe se da je privatizacijom medija, provedenom prije pet godina, značajno smanjena razina informiranja na jezicima nacionalnih manjina i da je stvorena još veća zbrka na manjinskoj medijskoj sceni. Od medija koji su bili predmet privatizacije, čak njih 43 su imali programe na jezicima nacionalnih manjina. Od njih je ugašeno 14, dok su pojedini mediji u međuvremenu ukinuli programe na manjinskim jezicima iako imaju zakonsku obavezu.
Ukazuje se da kod medija čiji su izdavači nacionalni savjeti, zakonski nije valjano riješeno njihovo financiranje. Ono se trenutno odvija preko Ministarstva državne uprave i lokalne samouprave RS odnosno Kancelarije za ljudska i manjinska prava, te Sekretarijata za kulturu i informisanje AP Vojvodine.
- Oba mehanizma nedovoljno dobro funkcionišu. Posebno je problematičan pokrajinski sistem finansiranja, jer je definisan samo prelaznim odredbama Zakona o javnom informisanju i medijima kao privremeno rešenje tako da postoji pravni vakuum. Za medije kojima su posredno osnivači nacionalni saveti AP Vojvodine, izdvaja se oko 300 miliona dinara po podacima za 2018. Kancelarija za ljudska i manjinska prava Vlade Srbije za funkcioniranje svih 21 nacionalnih savjeta izdvojila ukupno 245 miliona dinara.
Kod manjinskih medijskih sadržaja na lokalnoj razini, ne postoje precizni podaci koliko se sredstava kroz sistem konkursnog sufinanciranja izdvaja u tu svrhu. Upozorava se da će značajan broj takvih medija nestati jer ove godine ističe rok od pet godina od privatizacije kad prestaje važenje ionako krhke obaveze o kontinuitetu programskog sadržaja.
- Veći problem od kvantiteta medijskih sadržaja na manjinskim jezicima predstavljaju njihov kvalitet i raznolikost. Kada govorimo o političkim uticajima na uređivačku politiku pojedinih medija, već je bilo dosta reči o uticaju manjinskih političkih elita na medije kojima su osnivači izdavača – nacionalni saveti, piše u izvještaju i podsjeća da su novi vlasnici medija u Srbiji predstavnici vladajuće većinske političke oligarhije i da postoji njihov neprikriven uticaj na uređivačku politiku medija kojima gazduju.
- Trenutno su predstavnici manjinskih i većinske političke elite u Srbiji u simbiozi, pa su novinari u tim medijima izloženi dvostrukom pritisku iz istog pravca - ističe se.
Osim velikog broja internetskih medija koji su jednojezični unatoč suprotnim zakonskim obavezama, tu su i TV stanice koje emitiraju program na manjinskim jezicima jedino u slučaju ako za to dobiju sredstva po konkursu.
- Svim medijima koji izveštavaju (i) na manjinskom jeziku zajednički problem je nedostatak kadrova, pogotovo kadrova mlađih generacija. Odliv mozgova, koji pogađa celu zemlju i sve nacionalne zajednice, posebno je izražen kod manjinskih zajednica, pogotovo onih čije su matične zemlje deo Evropske unije. Ukoliko se ne pronađu rešenja i uvedu odgovarajuće stimulativne mere, ovo je problem koji će manjinsku medijsku scenu dodatno ugroziti - zaključuje se u izvještaju.
