Sredinom oktobra 2023. godine kompanija Arkor saopštila je rezultate istraživanja litijum-karbonata, magnezijuma, kalijuma i bora u Loparama (BiH) koja su trajala četiri i po godine. Vrijednost mogućeg iskopa procijenili su na deset milijardi dolara. "Procijenili smo da postoji do deset miliona tona bora i milion tona litijuma na ovom mjestu", saopštili su iz Arkora. Petar Đokić, ministar energetike i rudarstva RS-a, saopštio je da bi potencijalna eksploatacija omogućila hiljadu novih radnih mjesta i još tri do pet hiljada radnih mjesta indirektno. Rado Savić, načelnik opštine Lopare, saopštio je da će u ovoj opštini biti provjereni uticaji na životnu sredinu pomenutih minerala i metaličnih minerala. Pokušaj načelnika opštine Lopare da umiri javnost završio je sljedećim iskazom: "Biće raspisan referendum o rudarenju litijuma, ali tek nakon svih izvještaja relevantnih institucija i dokaza da eksploatacija neće uticati na životnu sredinu."
Aktivisti i aktivistkinje su upozoravali da je riječ o eksploataciji u kojoj se koristi sumporna i borna kiselina, što može biti štetno po javno zdravlje, životnu sredinu i biodiverzitet, prvenstveno zbog zagađenja vazduha i vode. "Kao oni koji su direktno pogođeni ekološkom i društvenom neusklađenošću ekstraktivnog sektora, odnosno grane industrije koja se bavi dobijanjem sirovina i goriva eksploatacijom iz vodenih površina i zemljišta, nikada nijednoj kompaniji nismo dali dozvolu da vadi ili istražuje u našim zajednicama ili da transformiše naše zemljište u zone žrtvovanja u ime stalnog ekonomskog rasta i profiterstva! Samim tim jasno izražavamo naše stavove o prioritetima razvoja našeg društva, to su: zaštita javnog zdravlja kao primarni cilj iznad svih ekonomskih aktivnosti, zaštita ljudi i imovine. Ne želimo dodatno raseljavanje ljudi sa ovih prostora. Želimo da imamo vodu za piće i snabdijevanje", poručila je Snežana Jagodić Vujić iz Eko puta.
Sredinom decembra vlada Republike Srpske ponudila je na raspravu nacrt zakona o izmjenama i dopunama Zakona o geološkim istraživanjima. U susret oktobarskim lokalnim izborima vlada RS-a odlučila je da saopšti plan u kome opštinama i gradovima ukida mogućnost (ne)saglasja sa provedbom geoloških istraživanja. Na isključivanje opština i gradova iz procesa procjene uticaja geoloških istraživanja resorno ministarstvo odlučilo se – tvrde – zbog molbe pojedinih opština da se procjenom uticaja i nadzorom nad geološkim istraživanjima bavi ministarstvo. "Pojedine opštine, neću imenovati koje, molile su da ovo bude nadležnost ministarstva jer nemaju dovoljan broj stručnjaka za zaštitu životne sredine koji bi se bavili procjenom i nadzorom kada su u pitanju geološka istraživanja", kaže Esad Salčin, pomoćnik ministra energetike i rudarstva.
Salčin uz to tvrdi da ministarstvo ne raspolaže informacijama o broju nezaposlenih stručnjaka za zaštitu životne sredine, da nema podatke o stvarnom stanju na terenu kada je riječ o kapacitetu ljudskih resursa i da ti podaci nisu relevantni za ministarstvo. "Uz izmjene ovog zakona može ići i inicijativa da se poveća broj inspektora na terenu u entitetskom inspektoratu", ističe Salčin, zaobilazeći odgovor na pitanje da li bi se mogao povećati broj zaposlenih stručnjaka zaštite životne sredine u lokalnim zajednicama.
U udruženju građana Čuvari Ozrena iz Doboja strahuju da bi geološka istraživanja mogla dovesti do potrage za niklom koja bi imala ozbiljnu štetu po javno zdravlje, životnu sredinu i biodiverzitet. Pozivajući se na analize SR Bosne i Hercegovine i SFRJ iz 1969. godine, Čuvari Ozrena podsjećaju da istraživanje nikla i kobalta te rudarenje litijuma i bora nije bilo u interesu čak ni državi koja je imala potpun nadzor nad planskom proizvodnjom i tržištem ruda, a kamoli entitetu koji bi eventualno rudarenje dao pod koncesiju. Dosadašnji proces istraživanja koje je odobrilo Ministarstvo energetike i rudarstva Republike Srpske doveo bi do ozbiljnog zagađenja voda i presušivanja bunara, a nastavak istraživanja mogao bi, tvrde, dovesti do nesagledivih posljedica po javno zdravlje. Čuvari Ozrena pozivaju se na procjenu mogućeg uticaja istraživanja nikla i kobalta na floru i faunu i degradiranje okoline koju je dala Srpska akademija nauka i umetnosti 28. septembra 2012. godine, kada je plan vlasti bio istraživanje ovih metaličnih minerala u zapadnoj Srbiji i na istoku entiteta RS.
Udruženje Čuvari Majevice iz Lopara u saradnji sa opštinom Lopare pokrenulo je prije mjesec dana peticiju da vlada Republike Srpske realizuje Prostorni plan do 2025. godine koji je donijela 2015. Njime je definisano da planina Majevica bude kategorisana kao "park prirode". U prvih sedam dana peticiju je samo u Loparama potpisalo 3.711 ljudi. Andrijana Pekić iz Čuvara Majevice kaže za Novosti da je indikativno to što je u nacrtu prostornog plana Majevica dobila status šeste kategorije parka prirode, dok je u usvojenom Prostornom planu iz 2015. godine Majevica dobila status pete kategorije.
- To znači da je nivo odlučivanja prebačen sa lokalne zajednice na entitetsku vladu koja park prirode treba da proglasi nakon što prođe proces koji traje 18 mjeseci - pojašnjava Pekić.
Dodaje da bi taj proces mogao biti završen do kraja 2025. godine, čime bi pitanje geoloških istraživanja i rudarenja moglo biti okončano.
Radio televizija Republike Srpske (RTRS) ne prestaje da fabrikuje javno mnijenje o štetnosti aktivističke borbe. Komentare stručne i šire javnosti na isključivanje lokalnih zajednica iz procesa donošenja odluka o geološkim istraživanjima RTRS predstavlja kao "opozicionu borbu za glasove". "Opozicija u Republici Srpskoj diže kuku i motiku protiv rudnika u Loparama, čija gradnja je na dugom štapu. Da li politički kvaziekolozi pričom o trovanju životne sredine, truju javnost i siju bespotreban strah kod lokalnog stanovništva?" glasi uvod u prilog o "sirovinama budućnosti" kojim treba da raspolaže entitet Republika Srpska, a to su, docira RTRS, kalijum, magnezijum, litijum i bor. RTRS je problematizovao i činjenicu da je jedan od skupova građana organizovan u Tuzli (Federacija BiH), da su skupu prisustvovali opozicioni poslanici iz Srbije, pa i činjenicu da su svi okupljeni aplaudirali govornicima.
Da li će ovakav nacrt zakona doći pred poslanike Narodne skupštine Republike Srpske, ovaj put u formi prijedloga zakona, ili će prijedlog zakona biti drugačiji u odnosu na pokušaj isključivanja lokalnih zajednica? Poruka koju je poslao Esad Salčin, pomoćnik ministra energetike i rudarstva u dijaloškoj emisiji "Odbrojavanje" na državnom servisu BHT1 13. marta, pokazuje lice autokratskog hibridnog režima. "Ekolozi nisu ti koji će odlučivati da li će biti negdje rudnik ili park prirode", zaključio je Salčin.
