Milan Radanović je rođen 1976. u Novoj Gradiški. Odrastao je u odližnjem Mašiću, gdje je živio do 1991, kada su mještani protjerani, a selo spaljeno. Od tad živi u Beogradu. Autor je petnaestak naučnih radova i tekstova istorijske tematike i knjige Oslobođenje: Beograd, oktobar 1944. (Beograd, 2014).
U godini u kojoj obilježavamo 70.godišnjicu pobjede nad fašizmom, u Srbiji smo svjedoci krupnih projekata revizije istorije. Sa jedne strane imamo akademski revizionizam, a sa druge državnu reviziju. Kažite nam koliko tu ima sprege i gdje su najočigledniji primjeri?
Revizija istorije Jugoslavije, osobito revizija istorije Drugog svetskog rata na jugoslovenskom tlu, kao društveno-politički i kvazinaučni fenomen prisutna je već četvrt veka. Iako je Miloševićev režim učinio važne korake u političkoj i društvenoj rehabilitaciji i normalizovanju istorijskog nasleđa i ideologije četničkog pokreta, zbog podilaženja baštinicima i nosiocima četničke ideologije i prakse tokom ratova u Hrvatskoj i Bosni i političkog konsenzusa sa pročetničkim partijama, ovaj režim istorijsku politiku nije smatrao prioritetnom, niti je nastojao da jasno definiše oficijelnu politiku sećanja, za razliku od režima Franje Tuđmana ili od režimâ koji su u Srbiji uspostavljeni nakon 2000. Sem toga, Miloševićev režim nije bio pokrovitelj akademskog istorijskog revizionizma, čiji začetnici su nalazili podršku u okrilju tada opozicionih, a nakon 2000. vladajućih političkih partija. Iako ovaj režim nije činio korake u oficijelnoj difamaciji NOB i socijalističke države, on nije sprečavao medijsku difamaciju NOB, jugoslovenske revolucije i njenih tekovina. Najrasprostranjeniji i najkarakterističniji istorijski stereotipi i revizionistički mitovi vezani za istoriju Jugoslavije, u okviru srpske javnosti plasirani su i kolportirani upravo u vreme Miloševićeve vladavine, u desničarskim i nacionalističkim glasilima i istorijskoj publicistici. Odnos prema nasleđu Drugog svetskog rata, odnosno prema partizanskom i četničkom pokretu, ključan je aspekat istorijske politike tranzicijskih režima nakon 2000.
Sprega između akademskog istorijskog revizionizma i državne revizije prošlosti postaje vidljiva tokom prvih godina prve decenije 21. veka, da bi kulminirala 2009. osnivanjem dve revizionističke državne komisije za preispitivanje događaja koji su se odigrali krajem i nakon Drugog svetskog rata na tlu Srbije s namerom kriminalizovanja pobedničke strane u ratu (Državna komisija za utvrđivanje okolnosti pogubljenja Draže Mihailovića i Državna komisija za tajne grobnice). Ova sprega postala je najočiglednija tokom medijske kampanje ‘Otkopavanje istine’, pod okriljem Ministarstva pravde, Instituta za savremenu istoriju i provladinih medija, koja je započela uoči osnivanja ove dve komisije. U radu komisijâ i u navedenoj medijskoj kampanji (2009-2012) najzapaženiju ulogu odigrali su upravo predstavnici revizionističke istoriografije. U međuvremenu je Narodna skupština izglasala Zakon o rehabilitaciji (2006) kojim je omogućena sudska rehabilitacija svakog lica za koga bi sudsko veće zaključilo da je lišeno života ili nekih prava iz političkih i ideoloških razloga, što je omogućilo sudsku rehabilitaciju jednog broja ličnosti koje su odigrale negativnu istorijsku ulogu ili su bile saradnici okupatora. Pojedini akademski istoričari su podržali zakon i njegovu primenu. Nakon smene Demokratske stranke i dolaska Srpske napredne stranke na vlast, zvanična istorijska politika udaljava se od tema Drugog svetskog rata i istorije socijalističke Jugoslavije, a difamacija NOB i SFRJ manje je prisutna, iako je novi režim u određenim aspektima činio jasan kontinuitet u pogledu istorijske politike prethodnog režima. Međutim, jedna od dve navedene državne komisije je samoukinuta dok druga ima nedefinisan status.
Akademska revizija četničkih zločina
Naročito se uporno pokušava dokazivati kako je Draža Mihajlović nevin streljan, da su četnici bili antifašisti i da su se svo vrijeme borili protiv okupatora. Sudski postupak za rehabilitaciju Draže Mihailovića upravo je okončan. Kako to komentarišete i u kojim društvenim grupama takvi postupci imaju primarno uporište?
Draža Mihailović je osuđen na smrt na osnovu komandne odgovornosti za ratne zločine i kolaboraciju njemu podređenih vojnih snaga. Mihailović je bio odlično obavešten o obe ove negativne pojave, pri čemu je izuzetno retko sankcionisao krivce za zločine. Mihailović je štabovima potčinjenih jedinica naređivao i sugerisao nemilosrdno uništavanje komunista i njihovih simpatizera, kao što je naređivao i sugerisao izvođenje vojnih operacija i akcija koje su rezultirale zločinima nad civilnim stanovništvom ili su podrazumevale aktivnu vojnu saradnju sa okupatorom u cilju uništenja partizanskog protivnika, pri čemu su lokalni četnički komandanti imali odrešene ruke u pogledu komunikacije i saradnje sa snagama okupatora. Ovo je naročito bilo vidljivo u Crnoj Gori i Hercegovini, kada je reč o kolaboraciji sa italijanskim okupatorom, u vreme Mihailovićevog boravka u Crnoj Gori (jun 1942. – maj 1943), uključujući Bitku na Neretvi (naravno, i na mnogo širem geografskom području, gde Mihailović nije bio fizički prisutan, i širem vremenskom razdoblju od navedenog, a gde su vojno kolaborirale snage pod njegovom komandom), kao i tokom evakuacije i vojnih operacija nemačkih oružanih snaga u Sandžaku i Bosni, od novembra 1944. do kraja aprila 1945, kada su nemačke snage bile apsolutno bezbedne od Mihailovićevih snaga, u vremenu kada im je četnička pomoć i saradnja, naročito na obezbeđivanju strateških komunikacija prema Posavini, bila od izuzetne važnosti. Snage pod Mihailovićevom komandom su poslednjih šest meseci okupacije odigrale važnu ulogu u prolongiranju nemačkog prisustva na jugoslovenskom tlu. Svaki dan produžetka prisustva nemačkog okupatora na našem tlu odnosio je nekoliko stotina života stanovnika naše zemlje – najčešće su to bili partizani, odnosno borci JA, ali neretko i civili nenaklonjeni okupatoru. Primera radi, jedinice srbijanskih partizana imale su najveće gubitke u ljudstvu upravo u ovom razdoblju. Ovi gubici znatno i višestruko prevazilaze broj osoba ubijenih od strane novih organa vlasti nakon oslobođenja, na tlu uže Srbije. Naravno, revizionistička istoriografija odbija da konstatuje ove činjenice.
Pored opisane odgovornosti za kolaboraciju, vredi navesti najznačajniji primer Mihailovićeve komandne odgovornosti kada je reč o ratnim zločinima snaga pod njegovom komandom. Reč je o ubistvu više hiljada Bošnjaka, pretežno civila, uglavnom žena i dece, 5-11. februara 1943, na području srezova Pljevlja, Priboj, Foča i Čajniče, u okviru vojne operacije koju je Mihailović naredio, a koja je rezultirala masakrom nad više hiljada osoba, ‘bez obzira na pol i godine starosti’, uključujući istrebljenja mnogih porodica, desetkovanja mnogobrojnih seoskih zajednica i temeljna uništavanja velikog broja naselja. Ako je verovati izveštaju Pavla Đurišića, komandanta četničkih snaga u ovoj operaciji, upućenom Mihailoviću, četnici su za sedam dana akcije ubili 8.000 bošnjačkih civila i 1.200 naoružanih boraca. Nepotpuni poimenični podaci potvrđuju ubistvo između 4.000 i 5.000 osoba, od čega je u pljevaljskom srezu među ubijenima bilo 50% dece do 15 godina starosti, a u pribojskom srezu 43% dece iste starosne dobi. Iz sačuvanih dokumenata četničke provenijencije vidljivo je da je Mihailović bio obavešten o ovim masovnim zločinima u prvim danima nakon što se događaji odigrali. Predstavnici akademskog istorijskog revizionizma, uključujući i autore Mihailovićeve biografije, ignorišu ove činjenice.
Sudska rehabilitacija generala Mihailovića podrazumeva ne samo grubo ignorisanje navedenih istorijskih činjenica već i finalnu inauguraciju i dodatno markiranje državne laži o četničkom pokretu kao navodno antifašističkom i o ličnosti komandanta ovog pokreta kao navodnoj mučeničkoj žrtvi komunističkog režima. Ovakav ishod dugoročno odgovara najviše strukturama koje nastoje da zatru tekovine borbe koju su izvojevali Mihailovićevi komunistički protivnici, odnosno ukupnom desničarskom, antikomunističkom političkom i ideološkom korpusu. Nesumnjivo je da je suđenje Mihailoviću bilo manjkavo u odnosu na današnje pravne standarde, ali to ne znači da je on nepravedno osuđen na smrt.
Istorijski bagaž kvislinštva
Imamo i pokušaje rehabilitacije Milana Nedića i Dimitrija Ljotića i negiranje njihog kvislinškog i fašističkog djelovanja i zločina. Nikolaju Velimirovića da ne pominjemo. Koliko su neki krugovi u SPC u to uključeni?
Milan Nedić i Dimitrije Ljotić, kao istorijske figure, a Ljotić i kao ideolog, u okviru klerikalnih i klerofašističkih grupa i inicijativa, koje su u Srbiji najaktivnije u poslednjih 15 godina, uživaju još veću naklonost nego Draža Mihailović. Zvanična politika sećanja, ako je ograničimo na državne institucije, nije činila napore ka rehabilitaciji Nedića i Ljotića. Razlog je očigledan: Nedića i Ljotića je nemoguće rasteretiti istorijskog bagaža kvislinštva, kontinuirane saradnje sa okupatorom i profašističkog ideološkog sentimenta. Oni, za razliku od Mihailovića, rat nisu proveli u šumi. Ovo je naizgled paradoksalno, budući da je pokret pod Mihailovićevom komandom, iako nije bio fašistički, u okviru vojne prakse, koja je umnogome podsećala na praksu pojedinih fašističkih formacija, počinio veći broj zločina od formacija odanih Nediću ili Ljotiću, kao što je Mihailovićev pokret okupatoru bio od veće koristi i učinio važnije i značajnije usluge u pogledu vojne saradnje nego Srpska državna straža (‘nedićevci’) ili Srpski dobrovoljački korpus (‘ljotićevci’).
Predstavnici akademskog istorijskog revizionizma, takođe nisu ulagali napore u cilju istorijske rehabilitacije ove dvojice ličnosti, iako ovde postoje izuzeci, pri čemu treba izdvojiti istoričara Bojana Dimitrijevića koji se u nekoliko navrata u javnosti afirmativno odredio prema Nedićevoj ličnosti, zalažući se jasno za njegovu rehabilitaciju, dok je ostao nedorečen u pogledu Ljotićeve ličnosti i istorijske uloge, koju ne smatra negativnom. Dimitrijević je autor knjige o oružanim snagama pod kontrolom kvislinške vlade i nemačkog okupatora (Vojska Nedićeve Srbije, 2011), koja je, po mom mišljenju, jedna od najspornijih knjiga u okviru savremene srpske akademske istoriografske produkcije. U ovoj knjizi je izbegnut osvrt na većinu zločina počinjenih od strane kvislinških oružanih formacija kao što je izbegnut osvrt na saučešće pripadnika kvislinških formacija u zločinima nemačkog okupatora nad stanovništvom Srbije.
Kada je reč o beatifikaciji vladike Nikolaja Velimirovića, smatram da je ona bila očekivana i da je, uslovno rečeno, manje sporna od nekih sličnih poteza, iako je treba problematizovati zbog neprihvatljivih Velimirovićevim stavova i javnih gestova. U ovome se odnos predstavnika crkvene ideologije u okviru SPC ne razlikuje mnogo od postupka crkvenih ideologa u okviru katoličke crkve u Hrvatskoj i Bosni, u pogledu neprihvatljivog normalizovanja i afirmacije npr. Vilima Cecelje ili biskupa Ivana Šarića, iako njih dvojica nisu proglašeni za svece (niti su za vreme rata bili represirani od strane okupatora, za razliku od Velimirovića). S druge strane postoji inicijativa da se za blažene proglasi veći broj hercegovačkih franjevaca, ubijenih od partizana zbog bliskosti ustaškom režimu. U odnosu na Velimirovića, mnogo su spornije beatifikacije dvojice pravoslavnih sveštenika iz Pljevalja, Slobodana Šiljka i Milorada Vukojičića, pobornika i pripadnika četničkog pokreta, za koje potomci žrtava tvrde da su skrivili stradanje njihovih roditelja ili rođaka, tokom rata, pri čemu se za Vukojičića navodi da je kao četnik lično ubio određen broj žena. Šiljak i Vukojićić su proglašeni za svece 2005, na osnovu činjenice da je prvi ubijen od strane partizana, a drugi osuđen na smrt od strane posleratne vlasti. Beatifikacija Šiljka, a osobito Vukojičića, jedan je od najvećih skandala u okviru SPC u poslednje dve decenije. Srpska pravoslavna crkva nije proglasila za sveštenomučenika nijednog sveštenika ubijenog od strane četnika.
Objavili ste nedavno knjigu ‘Oslobođenje Beograda, oktobar 1944’ u kojoj pored ostaloga ukazujete na opštejugoslovonski karakter oslobođenja Beograda, što je suprostavljeno savremenim pokušajima revizije, odnosno etnifikacije tog čina i njegovo svođenje na to da su to radili isključivo Srbi i Rusi, a ne NOVJ i jedince Crvene armije. Istovremeno, Tito se ne pominje ni na paradi priređenoj povodom oslobođenja nego se u govoru predsjednika Srbije odlazi u daleku istoriju. Kako komentarišete te pokušaje etnifikacije?
Predsednik Tomislav Nikolić, u govoru na vojnoj paradi prilikom prošlogodišnje proslave 70 godina od oslobođenja Beograda nije se udostojio da pomene ime jugoslovenske vojske koja je oslobađala Beograd, kao što se nije usudio da pomene ime njenog vrhovnog komandanta, ali i ime države čiji je Beograd bio glavni grad tokom većeg dela 20. veka. Iz Nikolićevog govora proizilazi da je oslobođenje Beograda rezultat zajedničke borbe srpskog i ruskog naroda, što predstavlja grubo prekrajanje prošlosti, s obzirom na činjenicu da su u borbama za oslobođenje Beograda učestvovali pripadnici svih jugoslovenskih naroda (sem Srba, naročito Hrvati i Crnogorci, ali i nekoliko stotina Italijana), kao i pripadnici mnogih sovjetskih naroda (sem Rusa, naročito Ukrajinci). Ignorisanje činjenice da je u borbama za oslobođenje grada poginuo velik broj mladića i devojaka iz svih delova Jugoslavije odraz je uskogrudosti jednog nacionaliste. Međutim, mišljenja sam da i pored neprimerenog govora predsednika Nikolića i nekih drugih spornih aspekata ove proslave, zvanična proslava oslobođenja Beograda imala je pozitivne posledice, pogotovo u medijskoj sferi. U poslednjih četvrt veka nijedna godišnjica oslobođenja Beograda nije bila propraćena sa toliko javnih događanja, izložbi, medijskih napisa i drugih oblika podsećanja na oslobođenje. Ukoliko uzmemo u obzir da su u zadnjih dve decenije u medijima bili vrlo glasni zagovornici teze da je Beograd 20. oktobra 1944. navodno ponovo bio okupiran, upadljivo je da je njihov glas tih dana bio vrlo utišan ili nepostojeći.
Falsifikovanje oslobođenja Beograda
Suprotstavili ste se kroz svoj rad i u javnim sučeljavanjima promeni istorijske paradigme o oslobođenju Beograda kao navodnoj novoj okupaciji i osporili ste teze revizionističke istoriografije o broju stradalih stanovnika Beograda nakon oslobođenja.
U poslednjih dvadesetak godina nametnuta je medijska predstava o apokaliptičnim prilikama nakon oslobođenja Beograda, o stradanju izuzetno velikog broja stanovnika glavnog grada, pretežno najimućnijih i i navodno najuglednijih, isključivo ‘iz ideoloških i političkih razloga’ (pri čemu se najčešće ističu fabulozne brojke od 10.000, ali i do 30.000 ‘žrtava komunističkog terora’). Istoričar Srđan Cvetković insistira na tezi koja podrazumeva broj od oko 7.000 stradalih Beograđana. Neki drugi istoričari, poput Slobodana Markovića, pisali su svojedobno o navodno 10.000 ubijenih stanovnika Beograda. Međutim, podaci Državne komisije za tajne grobnice demantuju ove tvrdnje, iako su nepotpuni. Prema poimeničnim podacima iz registra ove komisije, u Beogradu je 1944-1945. ubijeno oko 1.900 osoba. U radovima koje sam objavio osporio sam oko 400 upisa u registru stradalih za grad Beograd, koji je dostupan na sajtu komisije, ne zbog toga da bih umanjio ili uvećao broj stradalih, već kako bih doprineo utvrđivanju što realnijih brojki čime bi se sprečile manipulacije brojkama stradalih. Sporni upisi podrazumevaju duplikate, osobe umrle prirodnom smrću decenijama nakon rata i, najčešće, osobe koje nisu imale prebivalište u Beogradu (niti su stradale u Beogradu), a uvrštene su u registar greškom saradnika komisije ili, još češće, proizvoljnim tumačenjem izvora. Svakako da broj od oko 1.500 stradalih nije konačan, ali on, po mom mišljenju, neće biti uvećan za nekoliko hiljada stradalih, već najverovatnije za trocifrenu brojku, pri čemu treba istaći da među stradalima nisu svi ubijeni do početka 1945, do kada je trajao najintenzivniji obračun sa saradnicima okupatora i onima koji su bili proglašeni za saradnike okupatora. Analiza postojećeg spiska stradalih ukazala je da je među stradalima navedeno 46% lica koje su tokom rata pripadala nekoj oružanoj formaciji, odnosno osoba koje ne možemo svrstati u civilne žrtve. Isto tako, analiza navedenog registra demantovala je revizionistički stereotip o socijalnoj strukturi stradalih jer je ukazala da znatna većina nije pripadala višim socijalnim slojevima i najobrazovanijem delu stanovništva. U spisku stradalih za grad Beograd naveden je čitav niz ratnih zločinaca, osoba koje su skrivile tuđe stradanje, pripadnika represivnog aparata i formacija koje su činile zločine i nasilje nad stanovništvom kao i predstavnika kvislinške administracije. Predstavnici istorijskog revizionizma nerado se suočavaju sa ovim činjenicama i uglavnom izbegavaju da ih konstatuju. Naravno, među ubijenima bio je i znatan broj onih koji nisu zaslužili da budu lišeni života iako mnogi od njih nisu imali časno držanje tokom okupacije.
Navođenje uvećanih brojki stradalih nakon oslobođenja i insistiranje na mračnoj i kataklizmičnoj slici društvenih prilika u Beogradu nakon oslobođenja kao i uporno forsiranje ovih stereotipa i predstava u medijima potiskuju predstavu o žrtvama partizana (blizu 3.000) i crvenoarmejaca (blizu 1.000) za oslobođenje Beograda, broj stanovnika Beograda stradalih krivicom okupatora i njegovih pomagača koji je još uvek neutvrđen, ali nesumnjivo je najveći u odnosu na druga naseljena mesta u Jugoslaviji, kao i činjenicu da je ogromna većina stanovnika Beograda partizane i crvenoarmejce dočekala kao oslobodioce, iskazavši im izuzetnu naklonost.
Lažiranje broja žrtava
Šta su pokazali podaci i istraživanja ‘Državne Komisije za tajne grobnice ubijenih posle 12. septembra 1944. ‘ koju je formirala Vlada Srbije, 2009. koju su činili ‘državni istoričari’? Čemu služe teze o ‘komunističkim zločinima’?
Državna komisija za tajne grobnice evidentirala je 56.000 imena stradalih nakon 12. septembra 1944. i oko 200 lokacija skrivenih masovnih grobnica stradalih na teritoriji Republike Srbije, uključujući i Kosovo. Od oko 56.000 imena stradalih, u okviru analize koju sam sproveo, evidentirao sam 1.372 duplih imena i oko 1.000 stranih državljana koje, na osnovu činjenice da nisu imali mesto prebivališta na tlu Srbije (niti su rođeni u Srbiji), treba izostaviti iz spiska stradalih stanovnika Srbije. Od navedenog broja evidentiranih, 70% imena se odnosi na stradale stanovnike Vojvodine – pretežno su u pitanju osobe nemačke i mađarske nacionalnosti. Na području centralne Srbije, bez Kosova, registrovano je 27% stradalih, pretežno srpske nacionalnosti, dok je na području Kosova registrovano 3% stradalih, pretežno albanske nacionalnosti. Najbrojnija etnička zajednica zastupljen u registru jesu Nemci – oko 28.000 ili 50% stradalih. Najveći broj osoba nemačke nacionalnosti umro je u logorima za pripadnike nemačke zajednice u Vojvodini, 1945-1947, najvećim delom od zaraznih bolesti, dok je jednim delom streljan. Stradanje nemačkog stanovništva u Vojvodini nakon oslobođenja pokrajine, u logorima, predstavlja nesumnjiv zločin protiv čovečnosti. S druge strane, vredi pomenuti da je tokom fašističke okupacije Vojvodine krivicom vojno-policijskih snaga Nemačke, Mađarske i NDH život izgubilo preko 70.000 stanovnika ovog dela Srbije, od kojih su vojno-policijske snage Nemačkog Rajha i domaći nacifikovani Nemci odgovorni za smrt 61% stradalih Vojvođana. Na tlu Vojvodine tokom okupacije sprovođen je genocid nad jevrejskim, srpskim i romskim stanovništvom. Saradnici Državne komisije za tajne grobnice, kada u javnosti iznose podatke o broju stradalih ‘žrtava komunističkog terora’ najčešće izbegavaju da govore o etničkoj i regionalnoj strukturi stradalih, što je svojevrsna manipulacija budući da javnost na taj način ostaje uskraćena stvarnog i potpunog saznanja.
U istom razdoblju, od sredine septembra 1944, do sredine maja 1945, na području Republike Srbije, krivicom okupatora i kolaboracionista (pretežno krivicom nemačkih oružanih snaga) život je izgubilo oko 30.000 boraca NOVJ/JA (najvećim delom poginulih u borbi) i nekoliko hiljada civila stradlih u logorima van teritorije Jugoslavije ili umrlih od posledica logora ili, u nešto manjoj meri, ubijenih od okupatora na tlu Srbije. Ove činjenice su takođe ignorisane od strane revizionističkih istoričara.
Možda najznačajniji rezultat istraživanja Državne komisije za tajne grobnice podrazumeva nehotično demantovanje revizionističkog mita o desetinama hiljada ubijenih ljudi na teritoriji uže Srbije nakon oslobođenja (ovaj mit je rezultat antikomunističke propagande u medijima i propagandnih intencija revizionističke publicistike, poslednjih decenija) i osporavanje tvrdnji revizionističkih istoričara, prvenstveno tvrdnji Srđana Cvetkovića, koji se ovom temom najviše bavio, da su partizani i organi nove vlasti nakon 12. septembra 1944. ubili do 35.000 stanovnika uže Srbije. Prema podacima iz registra Državne komisije, na teritoriji Srbije bez pokrajina nakon ovog datuma stradalo je 14.000-15.000 stanovnika (broj je neprecizan zbog grešaka u spisku). Ovaj broj je nepotpun i realno je veći za nekoliko hiljada (pretežno neevidentiranih četnika), što treba dokazati metodom poimenične identifikacije. Međutim, znatan broj evidentiranih u okviru navedene brojke – nije bio žrtva politički motivisanog terora i represije već je reč o osobama koje su kao pripadnici oružanih formacija (uglavnom je reč o četnicima) poginuli u borbi, budući da su saradnici komisije u registru evidentirali sve osobe koje su izgubile život nakon navedenog datuma.
Ignorisanje istorijskih činjenica
Prema podacima iz registra Državne komisije za tajne grobnice, broj stradalih pripadnika JVuO iz Srbije, nakon 12. septembra 1944, iznosi oko 7.500. Ovaj broj nije konačan. Međutim, čak ako uzmemo u obzir da je broj stradalih pripadnika JVuO, nakon navedenog datuma, veći za nekoliko hiljada, dolazimo do zaključka da je većina pripadnika JVuO u Srbiji – preživela rat. Naime, nemački vojni izvori su krajem avgusta 1944. procenjivali broj četnika Draže Mihailovića u Srbiji na oko 25.000. Ovaj broj je nakon 1. septembra 1944, posle prinudne mobilizacije na teritoriji pod četničkom kontrolom, narastao za dodatnih desetak hiljada. Dakle, većina četnika u Srbiji je preživela uspostavljanje komunističke vlasti. Većina boraca pod prethodnom komandom Draže Mihailovića je preživela zahvaljujući amnestiji obznanjenoj krajem avgusta 1944, koja je potvrđena amnestijom iz novembra 1944. Navedene amnestije su se odnosile na četnike, hrvatske domobrane i slovenačke domobrance. Tokom proteklih decenija publikovani su brojni istorijski izvori koji potvrđuju korektan odnos partizana prema zarobljenim četnicima u Srbiji, u leto i jesen 1944, prilikom borbi za oslobođenje ovog dela Jugoslavije, kada je zabeležen najveći broj četnika zarobljenih od snaga NOVJ tokom rata. U ovim okolnostima zarobljenim četnicima su nuđene dve mogućnosti: ili da polože oružje i odu kućama ili da zadrže oružje i pređu u partizane. Amnestija se nije odnosila na osobe koje su skrivile zločin. Domaća revizionistička istoriografija, što se naročito odnosi na radove Srđana Cvetkovića, Bojana Dimitrijevića i Koste Nikolića, konstantno ignoriše ove važne istorijske činjenice.
Važno je napomenuti da ljudski gubici na tlu Republike Srbije 1941-1945, izazvani delovanjem fašističkog okupatora i, u manjoj meri, formacija koje su sarađivale sa okupatorom, znatno prevazilaze broj stradalih nakon oslobođenja. Nažalost, domaća nauka još uvek nije kvantifikovala ukupne ljudske gubitke na tlu Republike Srbije tokom Drugog svetskog rata. Umesto da inicira osnivanje komisije koja bi imala zadatak da popiše sve žrtava rata i poraća na tlu Srbije, čime bi se osujetile razne manipulacije, država je inicirala osnivanje komisije koja se bavila popisivanjem lica za čiju smrt je odgovorna pobednička strana.
