Institucije bi trebale biti svjesne značenja iskaza o stradanjima u ratu, ali usprkos tome one često nisu zainteresirane za njih, rečeno je na tribini "Tri života Bosiljke Lončar", upriličenoj 27. februara u dvorani "Privrednika" u Zagrebu. Razgovoru s Ivanom Jovićem, režiserom i scenaristom, te s Monjom Jović, direktorkom filma "Zaveštanje" prethodila je projekcija skoro dvosatnog svjedočenja Bosiljke Lončar, žene rođene 1931. u Kusonjama, koja je kao dijete sa svojom mlađom braćom prošla kroz pakao ustaških logora, kasnije bila žrtva progona zbog navodnog staljinizma, da bi pod starost 90-ih bila maltretirana i protjerana iz Hrvatske.
Iskaz Bosiljke Lončar, čija je uža i šira porodica dobrim dijelom stradala u ustaškom masakru u Kusonjama tokom "krvavog avgusta" 1942. godine, dio je prikupljene građa od ukupno 450 sati svjedočenja prikupljenih za film "Zaveštanje" koji je prije nekoliko godina prikazan u Privredniku i Srpskog pravoslavnoj opštoj gimnaziji, jer nije bilo interesa za projekcije dostupnije široj javnosti.
Specifičnost filma je da u njemu svjedoče osobe koje se kao djeca prošle logore, da bi sada kao stariji ljudi – neki od njih prvi put – govorili o svojim stradanjima. Iskaz Bosiljke Lončar nije ušao u film, tako da ga javnost tek sada može čuti.
Ivan Jović spominjao je izazove u snimanju, uključujući i slučajeve kad su ispitanici u zadnji čas odustajali ili se dugo kolebali hoće li javno govoriti.
- Moraš imati odgovornost prema onima koji su žrtve, a nisu o tome prije govorili. Obećao sam da ću ih zaštiti, s obzirom da ih izlažem javnosti - rekao je Jović. Ukazao je na manjak interesa za sudjelovanje u produkciji nastavka filma, čak i u Srbiji, iako ti iskazi predstavljaju istoriju 20. vijeka u Jugoslaviji.
Snimka iskaza Bosiljke Lončar traje gotovo dva sata (Foto: Nenad Jovanović)
Tema je bila i učestalo izjednačavanje pojmova "Jasenovac" i "genocid nad Srbima, Židovima i Romima u NDH".
– Topografija stratišta i stradanja je vrlo široka, od kućnog praga do sistema logora u NDH od kojih je Jasenovac bio najveći i najstrašniji. Pokušali smo na špici "Zaveštanja" dati popise svih mesta, jer su ona za mnoge nepoznanica, ali je to bilo nemoguće izvesti - kazala je Monja Jović.
Govoreći o izbjegavanju pojma genocida nad Srbima u Hrvatskoj, moderator Saša Kosanović podsjetio je na brojne falsifikate oko broja jasenovačkih žrtava i podsjetio na anegdotu kad su tadašnji mitropolit Porfirije i vladika slavonski Jovan nakon liturgije u Mlaki odgovarali na pitanja hrvatskih novinara koje je zanimala njihova procjena broja žrtava, očekujući da će spominjati stotine hiljada. Oni su odgovorili da nisu matematičari i statističari te da je i jedna žrtva previše, pa su novinari pokunjeno otišli, prisjetio se Kosanović. Između ostalih, prikazivanju filma prisustvovao je i administrator zagrebačko-ljubljanske eparhije, vladika Kirilo.
Podsjetimo da su tokom "krvavog avgusta" 1942. u nizu sela u zapadnoj Slavonjii počinjeni masovni ustaški pokolji lokalnog stanovništva i izbjeglica s Kozare. U Kusonjama je 13. avgusta pobijeno 520 Srba iz Kusonja, Dragovića i Čaklovca, kao i izbjeglica sa Kozare. Oko 360 muškaraca i žena odvedeno je u logore iz kojih se većina nikada nije vratila.
